O home da foto: Luis de Sá

A Mª Luisa de Sáa, filla de Luis, continuadora nas súas ideas e custodia da súa memoria. ¡Ánimo!

O primeiro de maio de 1936 tivo lugar na praza de touros de Pontevedra un multitudinario mitin. O fotógrafo pontevedrés Pintos, deixounos unha foto na que un home co uniforme das milicias, garabata, camisa arremangada ata os cóbados e man esquerda no peto, se dirixe á multitude. O home da foto é Luis de Sá Bravo ( na documentación consultada utilízase Sa, Sá ou Sáa), pontevedrés, nacido o 29 de decembro de 1909, mestre do pósito de pescadores da illa de Arousa, socialista e dirixente das xuventudes unificadas.

O xornal El País (2-5-36) ofrécenos a crónica do acto:

A continuación hace uso de la palabra el representante de las Juventudes unificadas, Luis de Sáa, que explicó el alto significado de la unificación juvenil proletaria haciendo un llamamiento a las juventudes campesinas para que se unan al movimiento juvenil.

Luis de Sá participara noutros mitins na campaña electoral de febreiro, como, por exemplo, os celebrados o domingo 3 de febreiro nos locais das sociedades agrarias de S. Xurxo de Sacos, Carballedo e Almofrei, en compañía de Alejandro Gama, Benito Méndez, Núñez Búa, Emilio Lois, Germán Pichel, Antonio Blanco e outros.

Nos días que preceden ao golpe militar participa, xunto con outros correlixionarios, na organización da defensa da república. Tras o éxito do golpe escóndese ata o mes de xuño de 1939 no que se presenta ás autoridades.

Como peza separada das causas 115 e 720 de 1937, instrúese causa contra Luis de Sá, Emilio Villar e Pastor Torres Paz, os dous últimos en rebeldía por estar en ignorado paradeiro. Actúa como Xuíz Instrutor o tenente de artillería Pedro Pereira Vilariño.

As declaracións de varios gardas de seguridade coinciden en sinalalo como un dos directores dos grupos que se formaron no goberno civil e o consabido informe da G. Civil, cualifícao coa reiterada frase: De mala conducta y antecedentes, comunista y propagandista de este ideal.

A testemuña C. Lois acúsao de ser elemento destacado das Juventudes Socialistas Unificadas e de estar no grupo que fixo explotar un petardo ao paso da procesión o día de Venres Santo e cantar a Internacional, cando aquela pasaba diante do local socialista en Santa María. Tamén afirma que, formando parte o declarante do servizo de orde pública ( garda cívica) ás ordes da G. Civil nos primeiros días do alzamento, andaron á súa busca sen atopalo.

A alcaldía de Pontevedra emite un informe onde o tacha de esquerdista, membro da Asociación de Trabajadores de la Enseñanza (ATE), presidente das Juventudes Marxistas Unificadas e xefe das Milicias Marxistas, apoderado nas eleccións de febreiro do 36 e

individuo exaltado y de peligrosidad por su propensión a la acción que en todo momento desplegó a favor de su ideario. En los sucesos revolucionarios de Julio de 1936 intervino en la requisa de armas efectuadas en esta capital, asistiendo igualmente a la organización de la defensa del Gobierno Civil, contra el Glorioso Ejército Nacional, como uno de los más destacados.

O informe da comisaría sobre a súa participación no mitin do 1º de maio, recolle os puntos importantes da intervención:

se congratula de la perfección del desfile que acaban de realizar las milicias y masas obreras por las calles de Pontevedra [...] Alienta a todos a seguir firmes en el ideal y la disciplina haciendo votos porque el primero de Mayo del año venidero, se pueda celebrar ya en pleno régimen auténtico de trabajadores [...] Y haciendo una invocación a la reunión de los trabajadores en un solo grupo y combatiendo al fascio, termina su discurso.

Na declaración ante o xuíz (o consabido relato exculpatorio pois había que salvar a vida), expresa como motivo da súa fuga o medo a ser “paseado”, xa que varios suxeitos se presentaran, o 22 de xullo do 36, nunhas casas que seu pai tiña no Camiño Novo, con esa intención; unha conversación posterior con Mirón (elemento significado nas tarefas represoras), reafírmao nas sospeitas.. Afirma que estivo oculto na casa do seu irmán Joaquín, nun oco practicado baixo unha ventá, non podendo enterarse das requisitorias que se lle fixeron. Tamén nega que estivera no Goberno Civil e que requisara armas na de Santos Villaverde. En canto á súa participación no referido mitin, afirma tomar parte nel por compromiso con xente da illa de Arousa, recoñece que dixo unhas cantas vulgaridades e

Hoy reconoce el dicente la equivocación de los puntos de vista sustentados y se siente arrepentido del mal que halla (sic) podido causar a España con su intervención en aquel acto, pues habiendo obrado de buena fe, no vuscaba (sic) sino el engrandecimiento de la Patria (AIMN Ferrol)

As testemuñas propostas por Luis de Sá corroboran, en xeral, a súa boa conduta, sorprendendo que unha delas, o padre franciscano Luis Fernández, veciño e coñecido da familia, afirmase non coñecer ao encartado e, polo tanto, ignorar a súa actuación, tanto como mestre como na súa vida pública e privada.

A causa celébrase o 26 de febreiro de 1940 sendo condenado a 12 anos e un día por un delito de auxilio á rebelión, pedindo o tribunal a conmutación por dous anos de prisión menor.

Luis de Sá aparecera na relación de mestres suspensos no cargo (BOP 1-9-36) e fora separado do servizo con baixa no escalafón. (BOE 11-5-40). Posteriormente reingresou no corpo.

A foto da ilustración foi elaborada a partires da que aparece en Museo de Pontevedra (editor) (1985): Pintos: unha vida na fotografía. 1881-1967 [Exposición coordinada por X. Henrique Acuña] Pontevedra: Museo de Pontevedra.