Comisión depuradora do maxisterio (1)

Sobre a depuración do maxisterio na provincia de Pontevedra temos a sorte de contar cos excelentes traballos do profesor Porto Ucha; é de salientar o seu magnífico artigo publicado no último número da revista Sarmiento: “A depuración do maxisterio na provincia de Pontevedra”, de autoría compartida con Raquel Vázquez Ramil.

Nesta entrada tratarase sobre a comisión depuradora de mestres no referente ás características ideolóxicas e militancia política dos seus compoñentes; coñecendo estas comprenderase o apuntado por Andrés Santalla no congreso sobre a represión franquista en Galicia (Narón, 2003) sobre a dureza desta comisión, que orixinou advertencias das instancias superiores pola severidade que tiña nos seus ditames.

A pesar da notoriedade e relevancia social dos seus membros (ou acaso por iso), na maioría das súas biografías  omítese todo o relativo á súa implicación no labor depurador e o seu compromiso co réxime franquista. Non son casos illados na (aínda!) construción mítica, e nalgúns casos interesadamente manipulada, do sucedido en Pontevedra naqueles “anos do medo”.

O presidente, Secundino Vilanova Rivas, catedrático de matemáticas, foi nomeado, sen posibilidade de renuncia, na súa condición de director do instituto pontevedrés. Fora compoñente da xunta da Unión Patriótica, organización política creada polo ditador Primo de Rivera. Aparece como doante nas subscricións patrióticas, tanto nas efectuadas no ano 1934 para “los mantenedores del orden” nos sucesos revolucionarios de outubro, como tras o golpe do 36.

Afervoado católico, fora presidente do Círculo Católico e nesa condición foi elixido para portar o estandarte das Dores na procesión de Semana Santa en 1917; tamén desempeñou o cargo de presidente da Adoración Nocturna e foi membro da Venerable Orden Tercera (V.O.T.) franciscana. O órgano da Juventud Católica de Pontevedra, a revista SPES, no seu número de xuño de 1952, define fielmente o carácter da súa relixiosidade:

Recientemente falleció uno de ellos, D. Secundino Vilanova Rivas, católico, integrista de pura cepa, Catedrático y Director que fué de nuestro Instituto, el cual puso su clara inteligencia al servicio de la Verdad.

Esa condición de “integrista de pura cepa” vai ser, como veremos, unha característica común a todos os compoñentes da comisión pontevedresa.

Na comisión foi o primeiro secretario o inspector Juan Novás Guillán, persoa ligada a organizacións de tipo benéfico como a Asociación Protectora del Obrero, da que foi presidente; membro do padroado do museo de Pontevedra dende 1930, ano no que sucedeu a Antonio Losada Diéguez; posteriormente foi cronista oficial da cidade. Colaborador de SPES, en 1952 publica unha conferencia súa co título: “El Nacimiento del Hijo de Dios y la Nochebuena en los hogares cristianos”. Viúvo de María Viñas del Monte, casa posteriormente cunha compañeira da inspección, María Cruz Pérez.

Politicamente participou do pensamento galeguista encadrado no sector dereitista, foi un dos accionistas do Seminario de Estudios Gallegos e asinante do manifesto de intelectuais galegos a favor do Estatuto en 1936.

Faleceu en abril de 1967 e o seu amigo e correlixionario, José F. Filgueira Valverde, alcalde da cidade, pronuncia no pleno do concello (Novás fora concelleiro e tenente alcalde) un discurso necrolóxico, do que reproducimos o seguinte parágrafo: “bueno, generoso, activo, dispuesto al servicio de todos, entregado con fervor al cultivo del espíritu y a los intereses de la ciudad”.

En 1945 estaba afiliado a Falange Española e así consta nun listado de depurados favorablemente dentro da organización. Durou poucos meses na comisión e foi substituído, en marzo de 1937, por outro inspector, Olimpio Liste Naveira, de perfil inequivocamente implicado cos sublevados.

Olimpio Liste Naveira, mestre e inspector, presidía en 1937 a Asociación de Maestros Católicos e participa en abril dese ano nun cursiño pedagóxico-relixioso, organizado por esta asociación, no que se imparten leccións de pedagoxía “pero de Pedagogía Religiosa y patriótica que era la Cenicienta, la desterrada de nuestra querida España por el laicismo que gangrenó la vida española en estos últimos y desdichados tiempos.” (El Noticiero Gallego, 4-4-1937). Olimpio Liste imparte as leccións: “La señal de la Cruz” e “Los Sacramentos”.

Foi concelleiro no axuntamento de Pontevedra, inspector xefe de educación, director do Boletín de Educación e integrou o grupo que visitou Italia no ano 1938 para estudar o modelo educativo do goberno fascista de Mussolini.

Con anterioridade ao golpe, no ano 1934, foi presidente da sección de Información, Prensa e Propaganda da Casa del Maestro, institución na que convivían tendencias políticas contrapostas. A presencia de persoas de dereitas e o tipo de actos que organizaba fixeron que fora contemplada con receo por algúns mestres dos sectores máis comprometidos politicamente. Un deles cualificábaa de “ reaccionaria, guarida de catedráticos y señoritos, que por medio de bailes, fiestas, banquetes, procura desviar a los maestros de las Casas del Pueblo”.

Foi elixido en decembro de 1936 presidente da Asociación de Maestros Católicos.

Na orde política, Liste militaba en Falange e ocupou postos de mando nas milicias desta organización (xefe de centuria), así como desempeñou o posto de sarxento da temida Guardia Cívica mandada por Víctor Lis. Estas dúas milicias estiveron implicadas na represión cruenta na comarca pontevedresa. En anos posteriores ocupou postos como o de presidente da xunta provincial da Mutualidad de Enseñanza Primaria e axudante provincial das Falanges Juveniles.

                                        (Continuará nunha próxima entrada)