viernes, 31 de julio de 2015

As "corseteiras": unha familia solidaria.


Procedían de Ourense e vivían na rúa Michelena, número 6, en Pontevedra. María ( nacida no 1883), Aurora (1891) e Nicereta (1900) Martínez Fernández estaban solteiras e adicábanse ao oficio de corseteiras, de aí o alcume. O seu irmán Arturo era dono dun taller e almacén de mobles e tamén estaba considerado de ideas socialistas; a súa sobriña Peregrina Martínez Santos, mestra, merece unha entrada aparte.
Na Pontevedra dos anos da 2ª República, as tres irmás e sinaladamente Aurora, participan activamente nas manifestacións e desfiles organizados polos partidos marxistas, destacan no recibimento de Margarita Nelken e da Pasionaria e, en outubro de 1934 encargábanse de visitar no cárcere a detidos, sobre todo de significación socialista, sendo consideradas como intermediarias do Socorro Rojo Internacional, así mesmo aportan donativos para os presos.
Precisamente esta actividade de solidariedade e axuda aos presos será un dos motivos aducidos para detelas o 26 de xullo de 1936. Os días posteriores ao golpe levan roupa, alimentos, tabaco e diñeiro aos detidos no cárcere e na escola Normal e son consideradas pola policía como enlaces entre aqueles e o exterior. Como se escribe nun informe:
frecuentaban la cárcel diariamente, al objeto de alentar a los allí detenidos, dándoles esperanzas por el triunfo marxista; a las personas que no simpatizaban con su idea, las insultaban, incluso a las de orden que viven contiguo a la Cárcel, suponiendo que pertenecen al Socorro Rojo Internacional, aunque de ello no hay comprobante alguno.
Permanecen detidas ata o 25 de outubro de 1937 sen abrirse proceso algún e foron postas en liberdade tras imporlles unha multa de mil pesetas a cada unha, tras unha visita de inspección do capitán do corpo xurídico Ramón Rivero de Aguilar.
Pero non acaban aquí as súas penalidades: para os partidarios do golpe non era suficiente o castigo porque como manifesta un deles: 
le llama poderosamente la atención que esta clase de gentes anden por la calle, por creer sea un peligro, en el orden político-social, para el nuevo Régimen que la ESPAÑA honrada propugna y que es el Nacional Sindicalista.
 Un antigo membro de Dereita Galleguista reconvertido en falanxista manifesta tamén que “no encajan en el nuevo Estado Nacional Sindicalista y la permanencia de las mismas por la calle es perjudicial para el nuevo Régimen.”
Articúlase pois unha nova ofensiva con acusacións como a de subministrar armas, que tiñan escondidas nos seus mandís, aos obreiros que, o 20 de xullo, tentaban facerlle fronte ao Exército, e de excitalos á rebelión.
Dous suboficiais do servizo de información da Guardia Civil son os encargados de iniciar as dilixencias o 28 de marzo de 1938 para “exclarecer la actuación político-social” dunhas mulleres que, segundo as denuncias, “son verdaderamente extremistas y peligrosas para el orden público.” Seguindo o protocolo acostumado chaman a declarar a diversas persoas consideradas “de orden y solvencia moral”, a maioría gardas cívicos e falanxistas.
As acusacións proceden de rumores, suposicións, comentarios oídos a terceiros, e non de observación directa dos feitos. Disponse o arresto domiciliario na casa do seu irmán Arturo, na rúa Joaquín Costa. Ábrese a causa 379/38, na que tamén están procesadas a súa sobriña Peregrina e a militante comunista María Fandiño; o instrutor é o capitán de artillería Ángel del Río. Ante a inconsistencia das probas, o auditor Hernán Martín- Barbadillo pide o sobresemento provisional.

sábado, 11 de julio de 2015

Sobre curas e "cívicos"


O papel da igrexa católica como lexitimadora do golpe militar do 36 é ben coñecido; tamén sabemos da postura maioritaria dos cregos a favor do novo réxime, que contrapoñían ao laicismo do republicano. Menos coñecidas son as actitudes de cregos que defenderon os seus feligreses fronte ao terror da represión e que algúns pagaron coa vida e co cárcere, como, por exemplo no clero vasco, que tan detalladamente estudou Anxo Ferreiro Currás ( Consejos de guerra contra el clero vasco (1936-1944). La iglesia vasca vencida. Ed.Intxorta 1937 kultur elkartea. Donosti, 2013). Coñécense algúns casos de participación activa de cregos nos grupos represores, pero neste caso o máis singular é a ostentación da xefatura dun deles.
Todo comeza en febreiro de 1938 cunha denuncia dun falanxista diante do xefe local de Vilagarcía: a Guardia Cívica de Tremoedo non solicitara o ingreso en FET y de las JONS nin na Milicia Nacional no prazo determinado polas autoridades, logo da disolución das distintas agrupacións de “gardas cívicos” e a unificación das milicias. Ademais de estar armados con pistolas e escopetas, continuaban “creyéndose en posesión de diversas facultades reservadas a los Agentes de la Autoridad – de las que carecen en absoluto - y obrando como si tales fuesen, en plena usurpación de funciones.”
Non pasaría de ser unha das acostumadas denuncias entre os distintos grupos dos sublevados se non fora pola singularidade de quen estaba á fronte da decena de compoñentes de dita Guardia Cívica: o crego Manuel Doval. Na propia denuncia, varias testemuñas afirman que oíran dicir ao cura durante a misa “Que pagasen todos la limosna de ánimas pues el que se demorase en el pago de la misma sería requerido para ello por los guardias cívicos.” O forte carácter do cura queda reflexado cando, a raíz dun incidente por ter (o cura) os cans soltos, detivo a un veciño que llo recriminou e díxolle que tiña “poder para matar y pegar por virtud del cargo que ostento” ao tempo que lle pegaba.
Examinando as denuncias, conclúese a afición por pegar que tiña o cura, non reparando en que fosen mulleres, pois unha estivo na cama varios días a consecuencia da malleira. Un escrito asinado por tres veciños reafírmase nas denuncias: “el pueblo de Tremoedo no puede hablar porque el Sr. Cura le tiene atemorizado con sus violencias.”
O cura, de 32 anos, no referente á esmola das ánimas, declara que se limitou a lembrar o pago na misa pero sen conminación ningunha; recoñece que o incidente dos cans ocorreu como aparecía na denuncia, pero xustificouno coa hostilidade do denunciante contra a súa persoa. Sobre a malleira a unha muller “se limitó a pegar a la Ramona Montoto un bastonazo en la cadera, cuando esta se negó a acompañarle.” Afirma que as persoas que o denunciaron son inimigos persoais seus e ademais non son xentes de orde e algúns anticristiáns. Xustifica, por “desidia o dejadez” e por estar alonxados de Vilagarcía e Cambados, a non entrega de armas nin facer os trámites da unificación.
Ramona Montoto relata con todo detalle o sucedido co crego:
 “y como la declarante ignoraba el sitio a donde pretendía llevársela, tuvo miedo por la hora en que se producían aquellos hechos; y en vista de que titubeaba en acatar dicha orden, el Sr. Cura, como Jefe de la Guardia Cívica, ordenó a uno de los que le acompañaban que la sacara fuera de la casa a rastras, como así hizo [...] Y cuando por este modo violento se la llevó hasta fuera de la casa y a presencia del Sr. Cura, este le pegó dos vergajazos en el muslo izquierdo, tan fuertes que le hicieron caer al suelo, produciéndole dos largas contusiones que además de retenerla en cama durante quince días, más o menos, y de requerir asistencia facultativa por el médico de Leiro Adonis Maquieira, todavía conserva parte de la cicatriz.” 
Tamén foron maltratados os pais de Ramona ata que, alarmados polas voces de auxilio que daban e a chegada de veciños, os “cívicos” fuxiron.
O instrutor do caso non parece outorgarlle moita importancia aos feitos:
 “que los cargos referidos aparecen a primera vista desprovistos de verdadera relevancia y desvirtuados por el matiz ideológico de los denunciantes como hostiles o desafectos a la Causa Nacional, constituyendo una mera manifestación de enconos y rivalidades locales.”
 Conclúe que, en definitiva, ao fin cumpriuse a orde de disolución e entregouse o armamento sendo o cura separado do cargo “que con notoria impropiedad ostentaba.” Pide o sobresemento.
(Documentación: AIMN.)