Censura de prensa.

Aínda que para grande parte da poboación o Ministerio de Información e Turismo estea asociado á construción de paradores ou ao slogan de “España es diferente”, a función máis importante que tivo foi a de ser un verdadeiro ministerio de propaganda. Unha das súas funcións era a recollida de información sobre as opinións da poboación; a finalidade era un enfoque máis preciso da política propagandística do réxime e proporcionar orientación para exercer un maior control a través da “información” facilitada por os medios e outros canais. Esta recollida facíase a través de diferentes instancias, entre elas o Servicio Español de Auscultación de la Opinión Pública; estaba encadrado orixinalmente na Vicesecretaría de Educación Popular, adscrita á Secretaría General del Movimiento e transferida, no ano 1945, ao Ministerio de Educación Nacional. Coa creación do Ministerio de Información e Turismo (1951) intégrase na Dirección General de Prensa.

A censura de publicacións (libros, folletos, anuncios, cancións, películas...) tamén era da súa competencia, así como a da prensa e radio. En relación cos medios de comunicación, elaboraba unha especie de “argumentarios”, denominados Documenta, que se remitían aos xornais para ser utilizados como base da información que debían utilizar sobre determinados temas. Así, o 17 de novembro de 1952, lembrábase a “conveniencia y obligatoriedad de utilizar el DOCUMENTA 258” nas informacións relacionadas coa figura de José Antonio. Tamén lle comunicaban aos directores dos xornais o envío doutro DOCUMENTA sobre Isabel a Católica, con motivo da conmemoración da data na que sinalara no testamento a misión de España en África, 

se ocupará obligatoriamente de ello y destacará de modo general la acción que España ha llevado a cabo y realiza en la colonia de Guinea y Territorios de África Occidental. [...] debiendo destacarse muy preferentemente la labor y realizaciones prácticas de orden moral, cultural, social y económica en nuestras posesiones.

 No ano 1960 ordenábase, mediante o telegrama da Dirección Xeral de Prensa que ilustra este artigo, que non se falase de colonias e adiantábase ao considerado na actualidade como politicamente correcto ao referirse á poboación daqueles territorios.

Non só se prohibían ou mutilaban libros, obras de teatro e cine ou discos; tamén se facía, segundo a conveniencia política do momento, cos anuncios dos libros autorizados. O 10 de novembro de 1952 prohibíase calquera anuncio do libro “Problemas Constitucionales de España” do Duque de Maura “procurando la mayor exactitud y la mayor discreción en lo indicado”. Outras veces sancionábase a xornalistas con suspensión da actividade periodística.

Os xornais debían someter as galeradas a censura previa, feito que tivo a oposición irredutible de José María Castroviejo, director do falanxista El Pueblo Gallego; foron soados os enfrontamentos entre Castroviejo e o subdelegado en Vigo, tamén pola postura contraria de Castroviejo á prohibición do galego. Era obrigatorio someter ao xuízo do subdelegado do ministerio en Vigo calquera tema a tratar nos xornais, deste modo 

previo cambio de impresiones pueden amoldarse a la necesidad actual comentarios que de otro modo pueden ser objeto de sanción por el mero hecho de publicarlos sin consulta previa (Comunicación ao director da revista sindical SÁBADO, 5 de abril de 1952.)

A censura determinaba temas prohibidos: un telegrama da superioridade, datado o 28 de maio de 1960, prohibía todo comentario ou información sobre a cesión do palacio de Montjuich á cidade de Barcelona; outro telegrama do director xeral de prensa (1-4-1959) ordena 

Tome buena nota para en lo sucesivo no autorizar la palabra Cuelgamuros referida al monumento del Valle de los Caídos que se designará siempre ya con el Valle de los Caídos o Santa Cruz del Valle de los Caídos.

Nalgún caso custa traballo saber as motivacións dalgúns mandatos; por exemplo, o 1 de decembro de 1952, o delegado, Julián Álvarez Villar, traslada aos directores dos xornais vigueses instrucións da Dirección Xeral de Prensa para 

indicarle que está totalmente prohibido publicar anuncio de granjas que vendan por mil pesetas doce gallinas y ofrecen renta mensual treinta huevos o equivalente sesenta pesetas. Deberán poner en conocimiento de la Subdelegación cualquier anuncio de granja avícola [subliñado no orixinal] que pretenda anunciarse sin conocimiento de la Dirección General de Prensa o Delegaciones.

 Tamén indicaba que os comentarios do partido internacional entre España e Arxentina “deben orientarse con el máximo respeto y simpatía a los jugadores argentinos, su país y el partido en general”. Neste caso, as boas relacións co réxime peronista arxentino parecen xustificar o mandato.

Outras prohibicións tiñan carácter máis local, como a de tratar o tema dos tranvías ou da vivenda, que eran obxecto de críticas polas súas deficiencias na cidade de Vigo; tamén calquera comentario sobre o “hongo”. Neste caso, no ano 1952, houbo un episodio de contrabando de estreptomicina, presuntamente efectuado por un xornalista encargado da información portuaria. Ao parecer adquiría o antibiótico (o “hongo”) a bordo de barcos co pretexto de necesidades médicas duns familiares; dada a repercusión acadada na cidade, determinouse prohibir calquera alusión ao tema.

O mundo do fútbol tampouco está exento destas orientacións; o 28 de marzo de 1952, o Director Xeral faise eco dunha petición da Federación Nacional de Fútbol para que “se omitan en lo posible” unha serie de cuestións: a) Declaracións de xogadores ou directivos que supoñan menosprezo ou axuizamento despectivo do labor dos árbitros (exceptúase a crítica obxectiva feita polos cronistas). B) Novas que supoñan menosprezo cara os organismos da Federación. C)Notas ou comentarios sobre intentos de suborno e D)

En general, cuanto no se ciña a la más concreta información huyéndose siempre del sensacionalismo infundado y de la difusión de noticias que puedan servir determinadas tendencias disgregadoras de la unidad futbolística y menosprecio a la suprema autoridad federativa. 

En fin, unidade e xerarquía ata no fútbol.

Tamén se procura aminorar as influencias estranxeiras. Diante da publicación dunha foto da raíña Isabel II de Inglaterra, con detalles de como se obtivera, comentarios sobre os vestidos e as súas dotes persoais, considérase que a información era obra da oficina de prensa dunha embaixada polo que había que coidar 

no se introduzcan en nuestros periódicos propagandas extranjeras sobre costumbres, personas y hechos que sirvan solamente para difundir esa propaganda. No hay inconveniente en dar alguna fotografía y alguna información sobre tales costumbres o personas, pero hay que tener cuidado con lo que se publica, para que la atención de nuestros lectores no se aparte de los grandes temas nacionales y se vaya por otros caminos.

Hai un caso que se relaciona cun grave suceso ocorrido na praia da Concha o 19 de agosto de 1957. Ese día o barco Azor, no que viaxaba Franco, abordou a motora Santa Cruz, que efectuaba a comunicación entre o porto donostiarra e a illa de Santa Clara, causando cinco mortes; unha delas, Manuela Rozado Barciela, de 20 anos, era pontevedresa. O feito só foi tratado, de modo pouco destacado, pola prensa local que titulaba, en páxinas interiores, “Accidente marítimo en la bahía de la Concha” e destacaba o heroico comportamento da tripulación do Azor. No resto da prensa non se daba ningunha nova do sucedido. Todos os xornais españois, tamén os de Vigo, recibiran o 20 dese mes o seguinte telegrama: “No autorice difusión noticia accidente marítimo entre Azor y una barca de pesca ocurrido en la bahía de San Sebastián”. E así foi como quedaron ocultas esas cinco mortes ata que, fai relativamente pouco tempo, algúns xornais vascos fixéronse eco do sucedido.

Fonte: Arquivo Histórico Provincial de Pontevedra /Delegación Local do Ministerio de Información e Turismo de Vigo. Galiciana Arquivo Dixital de Galicia.

Falanxistas destacados: Jorge Luís Mondina Docet.

Jorge Luís Mondina Docet foi un dos falanxistas máis significados da provincia. Naceu en Vigo o 21 de abril de 1910. Foi membro da xunta directiva do Tiro Nacional de España, na que coincidiu con algunhas persoas que tamén destacarían nese partido político. Ingresou na Falanxe no ano 1934.

Nese ano, con motivo dos sucesos revolucionarios de outubro, Mondina foi un dos falanxistas vigueses que se presentou voluntario para auxiliar as autoridades e prestou servizo como condutor de vehículos das forzas da orde. Tamén participou “colaborando personalmente en la represión de los que alteraban el orden público”. Entre os servizos prestados destaca a colaboración coa policía para deter o comité de folga ferroviario na estación de Vigo; por estes feitos e outros prestados na represión da folga recibiu unha felicitación e un premio de 1.500 pesetas de mans do gobernador.

No ano 1935 actúa como escolta de Daniel Buhigas, que fora nomeado no mes de maio xefe provincial da Falanxe, 

acatando sus órdenes para imponer la necesaria disciplina a los afiliados que secundaban la actitud de resistencia adoptada por las jerarquías relevadas. 

Eran as liortas internas tan presentes na vida da Falanxe pontevedresa. Mondina encárgase de organizar a distribución de “Arriba”, semanario da organización; recolle subscricións e tamén o vende polas rúas. Era unha tarefa comprometida pois eran habituais os altercados entre falanxistas e militantes de esquerdas a conta da venda do semanario e podían rematar a tiros.

O 8 de xullo de 1935, a Audiencia Provincial entende nunha causa instruída polo xulgado de Vigo contra 37 mozos e 3 mozas pertencentes a Falange Española que foron sorprendidos, na noite do 13 de xuño, reunidos sen autorización e con tenencia ilícita de armas (revólveres, pistolas e outras). Condenaron a cada un, Mondina entre eles, a 2 meses e un día de cárcere. Mondina e os seus camaradas ingresan na prisión de Vigo. Durante a estancia en prisión, Mondina colabora con Buhigas (tamén preso) organizando os falanxistas detidos. Logran manter contacto co exterior e obteñen imaxes fotográficas no interior do cárcere.

Buhigas noméao xefe do Servicio de Información, cargo que ocupará ata o 20 de xullo de 1936. Durante o ano 1935, como xefe deste servizo, 

previno y reprimió contundentemente todos los intentos de la potente organización marxista encaminados a sabotear la llegada y venta pública del semanario “Arriba”, organizando al mismo tiempo el fichero de los más destacados elementos marxistas y controlando la mayoría de sus actividades.

 Sae do cárcere o 11 de agosto; xa en liberdade sería detido varias veces pola venda de Arriba.

O 7 de febreiro de 1936 tivo lugar un suceso de gravidade na cidade de Vigo: un grupo de anarcosindicalistas asalta o local de Falanxe, no que estaban reunidos varios militantes. Prodúcese un tiroteo, que continúa nas rúas próximas. O resultado foron varios feridos e dous mortos. Os falecidos foron o obreiro de Barreras Robustiano¹ Figueiras Villar e o falanxista Luis Collazo. Nos sucesos, Mondina tivo un papel destacado pois enfrontouse ao xefe do grupo asaltante, Luís Quintas, apoderándose da súa pistola. Cando acompañaba o camarada ferido Carlos Garabal 

disparó contra el anarco-sindicalista Luís Figueiras Villar, cuando este se disponía a disparar sobre estos camaradas, causándole la muerte. 

Así consta no expediente de recompensas aínda que nalgunha publicación aparece Luis Quintas como autor involuntario da morte do seu compañeiro. A policía detén a Mondina cando se atopaba no Cuarto de Socorro acompañando os seus camaradas feridos; ingresa no cárcere. Foi procesado, como presunto autor dun homicidio e de lesións, no sumario 37/1936 instruído polo xulgado de instrución número 1 da cidade. Puxérono en liberdade o día 10 pero volve ser detido pola Garda Civil ao día seguinte. Coa amnistía do 4 de marzo pasa a prisión atenuada no domicilio de seu pai.

Con motivo destes sucesos, o 10 de febreiro foi proposto para concederlle a Palma de Plata, en unión do xefe local Felipe Bárcenas de Castro, en expediente instruído polo xefe provincial e Conselleiro Nacional Buhigas. Chegan novas da concesión efectuada polo xefe nacional José Antonio Primo de Rivera. Esta concesión resulta un tanto enigmática pois o seu nome non aparece na relación oficial no Boletín del Movimiento (Bárcenas aparece) e tampouco figura nos actos encomendados a falanxistas coa Palma de Plata, como son as gardas de honra nas exequias do fundador. Tampouco o cita o xornal El Progreso (10-4-1942) na relación de Palmas concedidas por José Antonio.

Pola contra, son frecuentes as mencións da concesión a Mondina na prensa galega. O xornal falanxista El Pueblo Gallego (7-2-1937) publicou un “Cuadro de Honor” cos camaradas “que tuvieron la honra de defender el local de la Falange” no que aparecen: Luís Collazo Campos (falecido), Felipe Bárcenas de Castro e Luis Mondina Docet, os tres con Palma de Plata; Enrique Cameselle, Constantino Cea, Carlos Garabal (feridos), con Aspa vermella e branca; Ramón Arias, Antonio Alfonso, Sandalio Míguez, Arturo Domínguez, Melchor Herrero e Ramón Mondina, con Aspa branca.

O 20 de xullo de 1936 preséntase ás autoridades golpistas 

Al iniciarse el Movimiento Nacional facilitó a las Autoridades Militares los necesarios antecedentes para la represión de los revolucionarios en la ciudad de Vigo y sus alrededores.

 Como pode apreciarse, a información recollida polo servizo de información falanxista foi de moita utilidade á hora de confeccionar os listados das persoas que serían vítimas da represión; de feito, estas achegas eran o máis estimado polos militares da colaboración falanxista.

Pero a actuación de Mondina non se limitou a achegar información; organiza unha Bandeira de 1ª Liña e dúas de 2ª, que usan como cuartel o edificio incautado da Casa do Pobo viguesa. Á fronte das milicias falanxistas efectúa servizos de orde pública, gardas exteriores nos cárceres e campos de concentración e instrución militar dos afiliados. Debemos facer notar que este labor efectuouno estando ferido, xa que o 25 de xullo resultou con feridas de carácter menos grave ao ser agredido con armas de fogo “cuando efectuaba servicio de exploración de la columna de castigo que salió para liberar Tuy”. Nalgunha documentación aparece como lugar dos feitos Lavadores pero o propio Mondina, nunha entrevista, afirma que foi no Porriño.

A súa actuación nesas datas como xefe de milicias leva a que o xornal A Nosa Terra, en Bos Aires, inclúao nunha relación, encabezada por Víctor Lis, titulada “Asesinos”, nela figura “Jorge Mondina, borracho de Vigo”.

O 14 de setembro, na reorganización da JONS de Vigo, ocupa o cargo de xefe de milicias, posto que desempeña ata o 15 de decembro; nesta data incorpórase ao 6º Batallón de Infantería Mérida 35, que sae para a fronte de batalla. Pola súa actuación na guerra recibe a Medalla de la Campaña, dúas cruces vermellas do mérito militar e dúas cruces de guerra. Sufriu un expediente xudicial militar por contraer débedas (1546/37) no que lle impuxeron un correctivo.

A participación de Mondina en tarefas de información finalizada a guerra debeu ser relevante pois , en 1941, 

Al ser disuelta la Brigada de Información de la Dirección General de Seguridad, fué felicitado por el Exmo señor Director General quien le hizo presente su satisfacción por los excelentes servicios que durante su permanencia en la misma ha prestado.

Ocupou diversos postos na estrutura do Movimiento: Subxefe Provincial do Movimiento en Ourense, Secretario Provincial do Movimiento en Pontevedra, Delegado Provincial das “Falanges del Mar” (1949), Delegado Provincial de Información e Investigación (1950), entre outros. “Camisa Vieja” e membro da “Vieja Guardia”.

Foto: Falanxistas detidos en Vigo.

1Nalgúns lugares aparece como Luis.

Incautación de sociedades pontevedresas (e 6): Lérez.

Non todas as sociedades do rural pontevedrés contaban con bens de seu; as que tiñan propiedades soían ser as de agricultores pero algunhas tampouco contaban con local propio e tíñano alugado. A parroquia de Lérez, cunha vida asociativa moi intensa, era a que tiña máis locais pois contaba co da Sociedade de Agricultores, o de “Juventud Lerezana” e o da Caixa Rural. Os tres foron obxecto do proceso de incautación, se ben o da Caixa Rural tivo unhas características especiais ao estar hipotecada por unha débeda. Das tres entidade lerezás temos escrito noutras ocasións: Caixa Rural, “JuventudLerezana” e Sociedade de Agricultores. Da Caixa aínda se conserva o edificio (na actualidade de propiedade privada), no caso da “Juventud Lerezana” aproveitouse o solar para construír o novo edificio da Casa da Cultura, de propiedade comunal, e o da Sociedade de Agricultores foi derrubado fai anos. Cando  incautaron este último describíano como 

casa de planta baja en el lugar de Piedra Picada, parroquia de Lérez. Superficie 50 metros cuadrados. Linderos: Frente, carretera; derecha, izquierda y fondo, terreno propio. Valor 1750 pesetas. Imponible 36 pts. Folio 5616 del Registro Fiscal (Delegación de Facenda,15 de marzo de 1937).

En realidade, a casa tiña 80,52 metros cadrados de superficie, cun terreo de 32 metros cadrados, e fachada á estrada de Santiago. No ano 1963, na tan citada inspección de Facenda, indican que

En el solar, ya que no hay indicios de edificio alguno, se ha hecho una excavación que da acceso a una boca de túnel del f.c. desviación Pontevedra- Coruña; quedando un pequeño trozo de 2 m de fachada por 4 de fondo que ofrece duda, si se trata de sobrante de vía pública o si pertenece al solar que fué de la Sdad, aunque lo lógico es considerarlo sobrante porque la expropiación no distingue propietarios privados.

Nese ano (1963) arquívase o expediente “por inexistencia de bienes”.

Rematamos esta serie de traballos sobre a incautación de sociedades pontevedresas, copiando un escrito que o delegado de orde pública emite con destino á comisión depuradora (4-8-1937)

Existió una sociedad denominada Sociedad de Agricultores de Bora, en cuanto a su actuación política existían dentro de sus asociados distintas tendencias prevaleciendo la derechista. En la de Tomeza existió en un principio una sociedad y, por discrepancia de ideales políticos, varios socios se separaron de ella fundando otra denominada “Agricultores y Obreros de Tomeza”, ésta era de carácter extremista, su actuación política con tendencia a la incorporación al Socorro Rojo Internacional. En la parroquia de Marcón, como en la anterior, también existió una sola sociedad separándose varios de los elementos de ella y se creó una nueva entidad denominándose “Sociedad de Agricultores y Obreros de Marcón”, antes de las elecciones se fusionaron las dos en esta última, su tendencia y acción política debe de hacerse extensiva por depender todas de la misma comarcal. Respecto a la parroquia de Lérez existía la llamada Agricultores de Lérez, de tendencia izquierdista, con la misma actuación política que las anteriores, cuenta también como bienes con un local social, y por último, en la parroquia de Salcedo, existen dos sociedades, una de ellas denominada Sociedad Antimarxista de Agricultores propietarios de Salcedo, creada en el año 1933, con tendencia derechista. Actualmente funciona esta sociedad. La otra que había se denominaba “Sociedad de Agricultores de Salcedo”, de carácter comunista, su actuación política era de apoyo con el Socorro Rojo. Posee como bienes el local social.

Como vemos, esqueceuse da sociedade de agricultores de Mourente, pero é un bo resume da consideración que as autoridades golpistas tiñan sobre estas entidades.

Foto: Juventud Lerezana.

Incautación de sociedades pontevedresas (5): Agricultores e obreiros de Tomeza.

 

A Sociedade de agricultores de Tomeza fundouse oficialmente o 11 de xuño de 1897. Como o resto das sociedades agrarias, desde o primeiro momento recibiu críticas dos sectores máis conservadores e dos eclesiásticos. En 1920, no Correo de Galicia, órgano das colectividades galegas na Arxentina, un tal José Rey Ares, criticaba a petición dunha bandeira que os agricultores de Tomeza fixeran aos seus veciños emigrados en Bos Aires:

Todavía no se han dado cuenta nuestros agricultores que dichas sociedades han sido fundadas por cuatro “vivos” con fines electorales para armar “bochinches” en días de elecciones y hacer presión sobre la libertad de voto (se han dado casos bochornosos). ¿Si estas sociedades no reportan utilidad a la agricultura ni a los agricultores, para qué demonios sirven? La de agricultores de Tomeza tiene, casi, veinte años de existencia ¿y aún no cuenta con fondos para hacer, de su peculio propio, una risueña o triste bandera? ¡Es triste y vergonzoso! ¡Estámosche frescos!...¡ Ay Manuela, probe de min, pra nada serve ela! (29-8-1920).

A pesar das críticas, os fillos de Tomeza naquela cidade envían unha bandeira na que estaban bordados os atributos da agricultura; a confección importou a cantidade de 350 pesos arxentinos.

A sociedade sufriu varias clausuras, unha delas foi a ditada polo gobernador civil con motivo da folga agrícola de 1922.

As liortas entre distintas faccións políticas determinaron unha fractura na sociedade; a entidade integrouse na federación formada polas sociedades disidentes da Comarcal Agraria. Estes problemas foron aproveitados pola prensa dereitista e católica. En El Ideal Gallego escriben:

Es curioso ver como las sociedades de la Comarcal que integraban un fuerte bloque, cuando se las quiso llevar al comunismo, inmediatamente reaccionaron originando esta disidencia que está adquiriendo importantes proporciones; y es que al campesino gallego, de muy buen sentido y sobre todo práctico, no le pueden convencer ni halagar las teorías comunistas.

A consecuencia desta integración, ao igual que noutras sociedades, foi a división da entidade.

Na relación de expedientes de responsabilidades políticas procedentes de entidades marxistas, figura, co número 28, a sociedade Agricultores y Obreros de Tomeza. Incautáronlle unha casa de planta baixa duns 66 metros cadrados de superficie, cun fondo de terreo propio duns 30 metros cadrados, no lugar de Lusquiños. Estes bens intégranse na Delegación Nacional de Sindicatos por unha disposición do 12 de agosto de 1944 e rexístranse no ano seguinte (Tomo 398, libro 133, folio 57v. e finca 9873). No ano 1967, a organización sindical véndea á Hermandad Sindical de Labradores y Ganaderos por un prezo de 5.000 pesetas. Tratábase dun terreo de 149,16 metros cadrados en dúas parcelas triangulares e unha casa de planta baixa.

Un borrador manuscrito elaborado pola inspección de Facenda describe a situación dos bens:

Está sin techo, sin puertas ni ventanas, cayó un trozo del techo lateral izquierdo donde parte el tejado, es de piedra, con huecos para 6 ventanas y una puerta. En su interior, y a su abrigo trabajan en usos canteros labrando la piedra de sus contratas, en el terreno anejo ha hecho algunos cultivos la Maestra.

Incautación de sociedades pontevedresas (4): Agricultores de Bora.

A sociedade de agricultores de Bora inscríbese no rexistro de asociacións o 10 de maio de 1897; o 25 de xaneiro de 1903 aparece unha nova inscrición de Agricultores de Bora xunto coa anotación de que a disolveran no ano 1917. O 1 de xuño de 1919 volve a reaparecer e a súa directiva está composta por Valentín Rey como presidente, de secretario figura Manuel Cendón, o contador é Benito Martínez e o tesoureiro Marcelino Candendo Paz. Este último sería elixido presidente da Federación Agrícola Municipal e foi alcalde de Pontevedra en dúas ocasións, así como concelleiro agrario na 2ª República. Como o resto das sociedades agrarias, ao longo da súa existencia tivo diversas influencias; no ano 1910 estaba na órbita dos liberais e defendía o redencionismo foral.

 Con motivo da folga agraria de 1922 foi clausurada, o mesmo que as sociedades de Salcedo, Liga Agraria de Campañó, Alba, Unión Agrícola de Lérez, Tomeza, Mourente, Unión Agraria de Cerponzóns, Lourizán, Federación Agraria Municipal e Agricultores e Oficios Varios de Marín.

No mitin celebrado no Teatro Principal o 7 de xaneiro de 1932, organizado polas federacións agraria e de traballadores, interviu o seu dirixente Manuel Souto, que afirmou sobre os foros que tiñan unha orixe inxusta e inmoral e pediu a súa abolición.

O 20 de abril de 1920 pediron ao concello un terreo para construír o local social, foille concedido por un prezo de 20 pesetas.

A raíz do golpe militar, incautan o local. Os informes sobre a sociedade son equívocos; o gobernador considéraa 

entidad que se mantuvo siempre sin matiz político determinado, porque se impusieron los elementos de orden, quienes se vieron precisados, algunas veces, a pedir auxilio a la Guardia Civil, ya que [...] otros elementos pretendían tenazmente y por medios violentos, unirla a la Comarcal de franco matiz comunista (20-5-1942).

 O certo é que tivo presidentes sinaladamente de esquerdas como Nicanor Couto ou o comunista Benito Tenorio.

O local incautado consistía nunha casa de planta baixa, situada no lugar da Igrexa, e tiña unha superficie aproximada de 70 metros cadrados. Lindaba á fronte con camiño que conducía á estrada de Ourense e o resto con terreo comunal ou municipal. Estaba valorada por Facenda en 770 pesetas.

Na sesión da Comisión Calificadora de Bienes Marxistas celebrada o 14 de marzo de 1944, determínase que se integre no patrimonio sindical e inscríbese no rexistro da propiedade a nome da Delegación Nacional de Sindicatos o 24 de marzo de 1945. Tomo 396, libro 132, folio 180, finca 9838.

Na tan mencionada inspección que realiza Facenda no ano 1963, afírmase que a utiliza a Hermandad Sindical de Labradores y Ganaderos de Pontevedra, estaba cerrada, deshabitada e en mal estado de conservación, especialmente as portas e ventás.

No inventario de patrimonio inmobiliario da Administración Institucional de Servicios Socioprofesionales (AISS),creada en 1976 para facerse cargo dos empregados e bens do sindicato vertical, figura que foran vendidos o solar (798 metros cadrados) e o edificio (66,65 metros cadrados) á Hermandad Sindical Provincial de Labradores y Ganaderos por 11.000 pesetas; a venda realizouse diante do notario de Vigo Alberto Casal Rivas.

Incautación de sociedades pontevedresas (3): Sociedade de agricultores de Salcedo.

A tradición combativa, singularmente no campo sindical e agrario, da parroquia de Salcedo é ben coñecida. Nos seguintes enlaces damos información sobre ela: A loita veciñal en Salcedo  e Represión en Salcedo 

A sociedade de agricultores existía dende anos antes da súa inscrición no rexistro de asociacións, feito que se realizou en marzo de 1897. Como podemos ver nun dos artigos enlazados anteriormente, xa estaba detrás dos sucesos do Campo da Porta en 1894. Non foi a única entidade deste tipo que actuou en Salcedo; sen ánimo exhaustivo, coñecemos a existencia das seguintes sociedades agrícolas ou gandeiras, de distintas tendencias, que existiron oficialmente na parroquia ata 1936 (a data de inscrición vai entre os parénteses): Sociedad san Isidro Labrador (16-1-1903), Socorros Mutuos Siniestro del Ganado (5-8-1911), La Mutual. Socorros Mutuos en siniestros de ganado vacuno (30-8-1912), Sociedad de defensa y protección de los propietarios agrícolas (17-5-1931), Agricultores propietarios de Salcedo (10-2-1935) e Seguros de Ganado “La Unión” (6-4-1936).

Hai constancia que as de propietarios eran de carácter antimarxista e estaban impulsadas polos homes de Víctor Lis na parroquia. Silva Ferreiro afirmaba que contaban con douscentos afiliados. A sí se refería a ela o xornal El País (7-2-1936):

existe una sedicente Sociedad Agraria inspirada en el credo fascistoide que fué engendrada por unos individuos insolventes, con el único objeto de reducir por hambre y conquistar a la antigua sociedad de agricultores, de significación proletaria que hace muchos años está constituída.

Non temos documentada a data de construción do local social pero unha placa no edificio sinala o ano 1912. Nos anos 1931 e 1932, a sociedade solicita ao concello a cesión do terreo que o circundaba.

O domingo, 13 de decembro de 1914, como consecuencia dunha tronada moi forte que afectou a localidade, un raio causou danos no local da sociedade. Puido ser unha traxedia xa que houbera unha reunión ata unha hora antes.

O carácter combativo da sociedade de agricultores de Salcedo dou lugar a multas, encarceramento de directivos e clausuras da entidade en diferentes ocasións. No 1914 foi clausurada e procesados os dirixentes por coaccións a un estanqueiro. En novembro do ano 1922, a directiva tivo que prestar declaración diante do xulgado; estaban procesados e baixo fianza de mil pesetas debido á folga agraria. Como consecuencia desta folga, procesaran tamén a varios xornalistas e impresores por publicación de follas clandestinas e prenderan varias persoas, entre elas o presidente da Federación Agrícola.

No mes de setembro de 1934 tivo lugar unha serie de tallas de cepas de viña nas parroquias de Salcedo (tallaron 60) e de Mourente (200). Este tipo de accións que, xunto á queima de palleiros, eran bastante habituais nos conflitos sociais, dou lugar á clausura da sociedade de agricultores e a imposición de multas, por un importe de 50 e 100 pesetas, a destacados militantes obreiros e agrarios de ambas parroquias. En Salcedo, o enfrontamento, ás veces grave, entre esquerdistas e dereitistas estaba á orde do día; noutras ocasións utilizábase a música e representacións festivas de ton satírico, como o facían “Os Cuchipandistas”.

O 24 de abril de 1932 a sociedade de agricultores estreou unha bandeira que, segundo fontes orais, estaba deseñada por Castelao e fora bordada por mulleres da parroquia. Afortunadamente, logrou sobrevivir á barbarie e foi doada ao concello por Arturo Estévez.

Como noutras parroquias, o local social foi un centro de iniciativas de diverso tipo: cultural, recreativo, xuvenil... Diversas asociacións desenvolveron nel os seus actos. A propia sociedade de agricultores desenvolveu ciclos de conferencias sobre temas agrícolas; entre os participantes estivo Cruz Gallástegui, que falou en 1931.

Dirixentes agrarios de Salcedo como Francisco Fernández Blanco "Sacheiro" ou José Gallego Acuña foron "paseados" no 36.

Co golpe militar do 36 o local foi incautado; a incautación de feito levada a cabo nos primeiros días adoptou forma legal o 26 de agosto de 1937 e inscribiuse a favor do Estado o 21 de setembro de 1938. Constaba como un edificio de 145 metros cadrados nun solar de 456.

Na relación de expedientes que se remite á delegación de Facenda para a súa tramitación, de acordo coa orde ministerial do 9 de xuño de 1943, figura co número 30. Curiosamente consta como situada nun inexistente concello de Salcedo.

A descrición que fai Facenda é:

Casa de planta baja en el lugar de Crucero, parroquia de Salcedo. Superficie 80 metros cuadrados. Linderos: derecha, izquierda y fondo terreno propio. Valor 1040 ptas. Imponible 24 ptas. Folio 5724 del Registro fiscal.

No ano 1944 figura como posesión (que non propiedade) da Delegación Nacional de Sindicatos.

O administrador provincial da Organización Sindical, Ramón Lago Olano, certifica (23-10-1963) que o local era propiedade da Delegación Nacional de Sindicatos e estaba inscrito no Rexistro da Propiedade no tomo 396, libro 132, folio 184, finca 9840 en 2ª inscrición; afirma que era utilizado pola Hermandad Sindical de Labradores y Ganaderos de Pontevedra.

O 29 de outubro de 1963, a delegación de Facenda informa do estado da propiedade e afirma que 

se encuentra en buen estado y ocupada por una familia, al parecer en precario, para que cuide del inmueble que posee un local donde celebra reuniones la Hermandad de Labradores.

 Non será ata o ano 1967 cando esta Delegación a venda á Hermandad Sindical Provincial de Labradores y Ganaderos por un prezo de 20.000 pesetas, a pagar en prazos de 2.000. Esta venda non se inscribe no Rexistro da Propiedade ata o ano 1991. Este tipo de sospeitosas vendas realizáronse tamén noutras parroquias; totalmente sospeitosa xa que as Hermandades Provinciales non existían nesa data pois integráranse nas Cámaras Oficiales Sindicales Agrarias (COSA) no ano 1947, só as de carácter local (Decreto do 18 de abril de 1947). Foi un mecanismo cheo de irregularidades nun contexto de impunidade xurídica.

Incautación de sociedades pontevedresas (2) Agricultores de Marcón.

A sociedade de agricultores de Marcón foi, xunto coa de Lérez, unha das pioneiras do asociacionismo agrario galego. Comezou a funcionar legalmente en decembro de 1896, data na que foi presentado o seu regulamento no rexistro de asociacións. Aínda así, temos que significar que moitas destas asociacións xa estaban en actividade dende bastante tempo antes; algunhas, como a de Salcedo, estiveran detrás das revoltas que tiveron lugar na década final do século XIX e así o temos documentado noutras publicacións. No caso da de Marcón, o ano da súa fundación real aparece nunha lápida de pedra nos restos do seu local: “Sociedad de Agricultores S. Miguel de Marcón 1894”. Por desgraza, non se conserva documentación pois, o 7 de abril de 1933, incendiaron o seu local social; romperon unha ventá, botaron gasolina e queimaron os mobles e os documentos. Foi un incendio intencionado que, ao parecer, estivo motivado porque a directiva concedera autorización á patronal pontevedresa para celebrar unha conferencia sobre conflitos laborais.

A influencia sobre o agrarismo pontevedrés disputábana tres grupos principais: comunistas, socialistas e forzas da dereita. Os primeiros contaban con importantes dirixentes no sector, eran maioritarios e controlaban as federacións agrícolas municipal e comarcal; nas eleccións municipais de 1931, a candidatura afín, denominada obreiro-agraria, obtivo un soado éxito sendo a que logrou maior número de concelleiros. Os socialistas, que tiñan influencia nalgunhas sociedades do contorno pontevedrés, como as de Xeve, tentaban afiliar as sociedades nas súas filas e lograr que ingresasen na Federación Nacional de Trabajadores de la Tierra, adscrita á UGT.

Non podemos subestimar o papel da dereita nalgunhas sociedades. No caso de Marcón, conta na súa directiva con significados dereitistas, entre outros o contratista Porfirio Diz, que sería militante do Partido Agrario Español e figurará nas listaxes da Falanxe e da Garda Cívica. En 1931, a directiva estaba composta por: Presidente, Inocente Tourón; vicepresidente, Ernesto Baltasar Blanco; secretario, Porfirio Diz; vicesecretario, Clemente Baltasar; tesoureiro, José Pintos; contador, Vicente Villaverde Baltasar e vogais, Manuel Estévez Paz e Antonio Acuña Peón.

De todos xeitos, o descontento coas tácticas dos dirixentes agrarios na órbita comunista é aproveitado polos socialistas para atraer estas sociedades. Baixo a súa influencia créase a Federación Municipal de Agricultores.

Marcón formará no grupo de sociedades escindidas da Federación Agrícola Comarcal causando baixa o 6 de maio de 1933, por non estar de acordo coa orientación política que se pretendía darlle. O presidente e o secretario da nova federación municipal, Benito Lorenzo González e Gerardo Lorenzo Sobrino, son de Marcón.

No mes de xullo, a sociedade retira a confianza nos concelleiros agrarios de esquerda, García Filgueira, Sanmartín e Loureiro, por

 pretender imponer en aquella parroquia un ideal con el cual siempre se mostró disconforme, imponiendo por la fuerza en aquella sociedad una directiva comunista; por haberse declarado en rebeldía con aquella parroquia, votando en contra, en todos los asuntos que la misma propone al Ayuntamiento, y por no cumplir el mandato de aquellos vecinos que fueron los que en principio propusieron su candidatura (El País, 31-7-1933).

Estas actuacións da sociedade de agricultores obtiveron a resposta da outra sociedade, de orientación contraria, que, ao igual que noutras parroquias disidentes, se formara en Marcón. Nunha nota asinada polo seu presidente, José Muiños, e o secretario, Manuel Asorey, a Sociedad de Agricultores y Obreros de Marcón, responde: 

tal sociedad, compuesta en su mayoría por elementos caciquiles, podrá acordar lo que quiera pero nunca en nombre de la parroquia de Marcón. Los dirigentes en las elecciones municipales votaron y acaudillaron la candidatura monárquica acaudillada por don Alberto Martínez, don José Costas y el señor Otero Piay, por lo tanto son los menos llamados a desautorizar a nuestros compañeros. Esta sociedad, compuesta por más de un ciento de asociados, se considera muy honrada con tener por representantes suyos en el municipio a los aludidos compañeros y les animan a seguir su labor en bien de los intereses de los obreros y campesinos de todo el término municipal. (Progreso, 12-8-1933).

Tampouco en Tomeza están de acordo coa crítica aos concelleiros e unha comisión de agricultores da parroquia visita ao alcalde para protestar polo acordo adoptado pola sociedade de Marcón.

En setembro de 1933, as sociedades de orientación esquerdista, “Sociedad de Agricultores y Obreros” de Marcón e a do mesmo nome de Tomeza, ingresan na Federación Comarcal.

A sociedade de agricultores de Marcón convoca as sociedades escindidas da comarcal para protestar contra o acordo comercial con Uruguai e diríxese ás autoridades para que “dejando a un lado todo lo que signifique política” apoien as protestas.

Anos despois, todas as sociedades volverán á Federación e no local de Marcón celébranse actos como unha conferencia do comunista Francisco Galán (xaneiro de 1936) ou un acto público con Ramón de Valenzuela.

Co golpe militar do 36, os seus bens foron incautados. Na relación de expedientes de incautación e inscrición a favor do Estado de entidades incautadas, feita pola Jefatura Superior Administrativa do Tribunal Nacional de Responsabilidades Políticas, aparece co número 44 o “Expediente seguido a la SOCIEDAD DE AGRICULTORES Y OBREROS DE MARCÓN Y AGRICULTORES Y OBREROS DE SAN MIGUEL DE MARCÓN.

Os seus bens consistían nunha casa de planta baixa, no lugar de Pazos, con fachada á estrada e lindante polo norte co camiño que vai cara a igrexa. Na relación de bens que figuraban nos rexistros fiscais, que Facenda remite á Comisión Central administradora de Bienes Incautados o 15 de marzo de 1937, está valorada en 900 pesetas.

Cando, en agosto de 1963, se inspeccionan estes tipo de edificios, a persoa encargada por Facenda de efectuar o recoñecemento anota: 

Se encuentra con algunas tejas, practicamente está sin techo, en el interior crecen zarzas, no tiene puertas ni ventanas, las paredes tienen huecos para 4 puertas y 6 ventanas.