lunes, 28 de febrero de 2011

A Caixa Rural de Lérez

Consello de Administración da Caixa Rural de Lérez.


...la libertad política no puede existir sin previa libertad económica y que el caciquismo no es sino el efecto de la esclavización económica, de la miseria material del rus gallego. Si paralelamente a esa labor de fogueamiento espiritual se hubiesen creado en nuestro agro instituciones de carácter económico en cuyo seno el labrador encontrase solución a sus problemas permanentes, a estas horas el caciquismo sería un triste hecho en la Historia de Galicia, pero no una realidad actual [...] El día pues que los labradores gallegos, organizados en potentes cooperativas sean ellos quienes dirijan las diversas funciones de su actividad económica (el crédito, la compra, la venta, la industrialización de sus productos, etc) ese día serán ellos también los dueños del destino político del país por ser ellos no solo los creadores sino también los rectores de la riqueza básica específica de la región.

El Pueblo Gallego, 20-8-1930
Sirva esta longa cita de Manolo Gama, cerebro e impulsor da entidade financeira lerezá, para encabezar esta entrada adicada á Caixa Rural de Lérez. Nos arquivos do Goberno Civil pontevedrés figura como data da súa creación o 11 de novembro de 1925. En xaneiro de 1926 compran os terreos para construír o local social, pois precisan maior amplitude da que dispuñan para acoller as distintas seccións: crédito agrícola, compra, venda, etc.
En 1927 acordan publicar unha revista de técnica e economía agrícola denominada Vida Agraria, dirixida polo avogado e asesor xurídico da entidade, Joaquín Poza Juncal. No ano 1928 e debido á crise de vendas que sofren os viños do país pola entrada de viño doutras zonas, establecen na rúa S. Julián, nº 7 de Pontevedra, un Bodegón Cooperativo da Caixa Rural de Lérez para vender con “garantía absoluta de pureza” os máis exquisitos viños do país, tintos e brancos, das máis afamadas adegas lerezás.
Tamén organizan diversas conferencias sobre temas agrícolas sendo moi soada a que impartiu o catedrático de agricultura do Instituto pontevedrés, Bibiano Fernández Tafall:

Con gran sencillez y elegante estilo, explicó la composición de nuestros terrenos, de las semillas, manera de aplicar los abonos minerales y formas de cultivo, adornando su conferencia con la presentación de muestras que hicieron doblemente amena y práctica la disertación, que fué magistralmente dicha.
El Pueblo, 20-4-1930.


En marzo de 1931, a caixa dou un paso máis na súa expansión converténdose en comarcal, co afán de ofrecer os seus servizos aos agricultores das parroquias circundantes: Alba, Campañó, Cerponzóns, Sª María e Sº André de Xeve e Verducido. Como consecuencia, constituíse un novo Consello de Administración integrado por Diego Montes Peón, de Lérez, como presidente; de vicepresidente Manuel Formoso, de Alba; e como vocais Manuel Portas (Campañó), Constante Fernández (Cerponzóns), Benito Rivas (Verducido), Benigno Torres (Sª María de Xeve) e Manuel Sanmartín (Sº André de Xeve). A continuación celebrouse un mitin no local da sociedade de agricultores, no que interviñeron o presidente da Caixa Rural, o avogado asesor Poza Juncal, o letrado lerezán Paz Andrade e o secretario-contador e “verdadero organizador de esta institución” Manolo Gama.
Pero a actividade da caixa non se limita aos agricultores pois varios sindicatos da Federación Obreira local, tamén depositan os seus fondos na entidade lerezá. Este feito foi aproveitado polo órgano periodístico dos socialistas, o xornal La Hora
(14-1-1932) para criticar duramente a Gama e aos comunistas:

Se nos asegura que los comunoides que mangonean en el Centro Obrero de esta capital, han vaciado las cajas de fondos de varias Secciones – entre éstas, Canteros y Metalúrgicos – en la Caja Rural de Lérez, que dirige Gama, a espaldas de los afiliados. No nos extrañaría la confirmación de esta noticia, pues sería un caso más de dictadura. Mientras tanto, los obreros sin trabajo y sin pan. ¡ Viva el comunerismo!

Eran anos nos que a loita entre comunistas e socialistas pontevedreses para controlar as organizacións sindicais e agrícolas estaba no seu punto álxido.
O novo edificio, obra do arquitecto Emilio Salgado, inaugurouse no ano 1933 e está situado no cruce da rúa Juan Bautista Andrade coa carreteira de Campo Lameiro. Aparte da ampliación das seccións existentes, habilitouse unha planta para a Cooperativa de Consumo, que dispuña de apartados do ramo de comercio, calzado, vestido, etc.
Manolo Gama ocupou o cargo de xerente ata 1934, ano no que cesa alegando motivos de saúde. A crise económica, as malas colleitas, a retirada de fondos das asociacións obreiras debido ás folgas e o custe do edificio, obrigaron aos socios cooperativistas a facer aportacións de diñeiro. O golpe militar de xullo do 36 dálle o tiro de gracia a esta iniciativa.
Segundo fontes orais, dous cívicos armados cominaron a Juan Pérez Piñeiro “O Calacú” , último presidente da mesma, a entregar as chaves do local. Falanxistas e cívicos apoderáronse de tódolos bens e nos xornais pontevedreses apareceu como donativo para a Guardia Cívica “recogidos en la Sociedad Cooperativa de Lérez” unha relación de variadas mercancías, entre elas 43 botellas de licores, latas de conservas, legóns, tesoiras, chourizos, etc.
O 29 de decembro de 1937, a Deputación acorda

Prestar el mayor apoyo moral por considerarla altamente patriótica e inspirada en los más cordiales sentimientos de caridad cristiana y protección humanitaria a la iniciativa que bellamente expuesta...

fai o cura D. Leandro del Río, que pretende crear un Hospitalillo con dez camas para enfermos da parroquia e con servizos gratuítos de dous médicos e varias mulleres como enfermeiras, o cura exercería de administrador. Algunha testemuña ve nesta proposta un intento de D. Leandro para que o local seguise dependendo de Lérez.
A iniciativa non tivo éxito e o xulgado de Vigo, con data de 21 de abril de 1938, concédelle a administración ou posesión interina á Caja de Ahorros de Vigo, como consecuencia da débeda de 15000 pesetas, máis os intereses acumulados. No ano 1963, o delegado de Facenda, en escrito dirixido ao Director Xeral de Patrimonio do Estado e co asunto de: “Bienes procedentes de Entidades Marxistas”, dá conta da situación do inmoble. A redacción do informe e algunha outra circunstancia, permiten albergar dúbidas sobre a escrupulosidade do procedemento seguido nalgunha das transmisións da propiedade.

lunes, 14 de febrero de 2011

Familias represaliadas: os Gama (e 3)



A biografía de Manuel Gama Casalderrey, excede con moito o espazo que podemos adicarlle neste blogue. A pesares do seu papel político relevante e o protagonismo que tivo no mundo asociativo, sobre todo no relacionado coas organizacións agrarias, non hai nada escrito sobre a súa figura, agás o magnífico artigo de Xosé Henrique Acuña, publicado no número cinco da revista CEDOFEITA e que trata da concepción marxista do seu pensamento político.
Manolo Gama nace en Lérez o vintecatro de xullo de 1896 e falece no Grove o 11 de maio de 1950. Dende moi novo aparece ligado á sociedade de agricultores de Lérez, pioneira en Galicia neste tipo de organizacións, tamén aparece como un dos fundadores de Juventud Lerezana, entidade de carácter cultural e recreativo; destacou como impulsor e “alma mater” da Caja Rural de Lérez.
Esta última entidade non só foi a depositaria doa aforros dos agricultores da bisbarra e da federación obreira pontevedresa, senón que actuou tamén como cooperativa chegando a editar unha revista de técnica e economía agrícola co título de Vida Agraria. Dificultades económicas ligadas á crise dos anos trinta, a hipoteca contraida para levantar o magnífico edificio que lle servía de sede e o levantamento militar, deron ao traste coa iniciativa e coas súas propiedades.
Participou como impulsor, organizador e poñente en diversos congresos agrarios do momento, sendo un dos líderes máis significados da Federación Comarcal Agraria; dentro da loita polo control do movemento agrario pontevedrés, Gama non escapa ás críticas de socialistas, republicanos e comunistas, críticas as do PCE pola defensa dos campesiños propietarios e polo papel fundamental que Gama outorgaba ao cooperativismo.
Manolo Gama negou a súa pertenza ao Partido Comunista aínda que formou parte da candidatura comunista nas eleccións xerais de 1933 e resultou elixido concelleiro na candidatura obreiro-agraria, controlada polos comunistas. Non hai dúbida dos seus plantexamentos marxistas e sempre foi considerado comunista, independentemente da súa militancia formal no PCE.
Colaborou nos xornais Nueva Aurora, El Pueblo Gallego, Revolución, Vida Agraria e outras publicacións agrarias e de esquerdas. En diversas conferencias e artigos destacou como experto en economía e cooperativismo.
Ofrecemos tres pinceladas da súa actuación no ámbito político, como concelleiro e tenente de alcalde no concello de Pontevedra:
O 15 de agosto de 1932, xunto con concelleiros da candidatura obreiro-agraria (García Filgueira, Orozco, Gallego, Sanmartín e Loureiro), presenta unha proposta na que considera culpable ao goberno dos “últimos sucesos monárquicos acaecidos” [ golpe de Sanjurjo] pola complacencia coas forzas dereitistas reaccionarias
en contraste con la dura represión de que hacen objeto a las fuerzas de avance del proletariado al que se ametralla, encarcela y deporta
e piden que se cumpla de inmediato o programa republicano entregando aos campesiños as terras dos grandes terratenentes, conventos e igrexas e que se eliminen do exército a xefes e oficiais monárquicos, permitindo a libre asociación dos soldados coa facultade de elixir eles mesmos aos seus xefes. (Acta sesión supletoria 15-8-32).
A súa postura no debate sobre o estatuto galego, deixaría atrás a plantexamentos que hoxe se consideran moi avanzados
...dice que le parece poco el proyecto de estatuto que se ha confeccionado, que debe reclamarse para Galicia más que la autonomía integral, el reconocimiento de la nacionalidad gallega con independencia absoluta pues tiene los caracteres de una verdadera nacionalidad, entonces podría irse a la confederación de nacionalidades peninsulares junto a aquellas otras regiones que se constituyan en nacionalidades, llegando así a la unión internacional. (10-12-32)

Cando o 15 de abril de 1936 varios concelleiros propoñen a colocación, no salón de plenos, dos retratos de Marx, Lenin e Pablo Iglesias, Manolo Gama amplía verbalmente a proposta aclarando que non tiña carácter demagóxico, senón que trataba de trazar unha traxectoria á república democrático-burguesa que, como forma transitoria que era, unha vez cumprida a súa misión, debería dar paso a unha forma superior que debe ser a que postulaban Marx, Lenin e Iglesias. Polo tanto, a colocación dos retratos
no tiene otro significado que el de indicar que la república democrático-burguesa debe desembocar en el Socialismo y nunca en el fascismo.
Triunfante o golpe militar de xullo do 36, Manolo Gama foi detido, ingresando en prisión o 26 de dito mes, é posto en liberdade o 18 de xaneiro de 1938. Sofre un arresto de tres meses polo impago dunha multa de 3000 pesetas que se lle impuxo o 21 de outubro do 37. Volve a ser detido o 9 de marzo do 38 non sendo alleas ao feito as denuncias que se presentan contra el.
No escrito do gobernador militar dirixido ao auditor de guerra, que acompaña ao atestado da Garda Civil, consta:
el individuo llamado Manuel Gama Casalderrey, como presunto culpable de activa propaganda comunista antes y hasta la iniciación del Glorioso Movimiento Nacional, y del envenenamiento político-social de las masas. (Causa 317/38. AIRMN).

Varios coñecidos lerezáns, algúns antigos compañeiros seus, desexosos de subirse ao carro dos vencedores ou querendo lavar o seu pasado, préstanse a acusalo de instigador do comunismo en Lérez e de desfalco na Caja Rural:
...fué el principal inculcador en las masas obreras de Lérez, al menos, del ideal extremista, que sin poderlo definir el deponente, si las doctrinas no eran comunistas, quizá fuesen más abanzadas (sic).

Outra testemuña, afonda nas acusacións:
...el único y verdadero responsable de la semilla marxista que invadió el ánimo o lo predispuso, de los labradores, ha sido el citado Gama, a sabiendas de que producía un daño enorme en la educación espiritual que iba contra la civilización occidental; extrañándole enormemente que esté en libertad y sin haber sido sancionado; pues sigue gozando ante los obreros de axcendiente (sic) marcado...

Non faltaron homes e mulleres que, naqueles momentos en que moitos calaban pois a vida estaba en xogo, testemuñaron ao seu favor, entre eles un home, José Filgueira Solla, que acode como testemuña ao consello de guerra e defende apaixonadamente a Gama:
Que como dejé manifestado, Manuel Gama no hizo nunca labor de propaganda política dentro de la sociedad, en la que unicamente hablaba de cooperativismo y de asuntos relacionados con el funcionamiento de la sociedad que era su obsesión...

O instrutor da causa, capitán de artillería Marcial Cadilla, considera que pola súa actuación antes de xullo e a súa presencia no Grove para reclutar forzas que acudiran ao goberno civil no momento do golpe (actuación negada por Gama que atribúe esta acción ao seu irmán Faustino, facía meses pasado polas armas), é constitutiva do delito de rebelión militar. O fiscal Rivero de Aguilar considera especial agravante de perversidade do delincuente pola súa significada actuación e pola trascendencia que tiveron os sucesos revolucionarios, e pide a pena de reclusión perpetua a morte.
O consello de guerra celébrase o 13 de xullo de 1938, cun tribunal presidido polo tenente coronel de artillería D. Francisco Lorente Armesto, sendo o defensor o tenente D. Jaime Aranda Totsans.
A sentencia declara probado:
Que el procesado MANUEL GAMA CASALDERREY fué Concejal del Ayuntamiento de Pontevedra durante el primer biennio (sic) de la república y desde las últimas elecciones del Frente Popular hasta el comienzo del Glorioso Movimiento Nacional; de ideología comunista, organizador destacado de las masas obreras y propagandista contumaz; aprobó una moción del Ayuntamiento para que fueran puestos en el salón de Sesiones de la casa consistorial los retratos de Marx, Lenin y Pablo Iglesias.
Que una vez comenzada la revolución marchó al Grove y a la Toja con el único y exclusivo objeto de reclutar a la masa campesina, y trasladarla a Pontevedra para que luchasen en contra del Ejército Nacional.

A condena é a morte. Foi conmutada o 2-8-38 a reclusión perpetua e, máis tarde, a 12 anos de prisión maior. Cunha enfermidade crónica (tuberculose ósea), recorre varios cárceres entre eles o hospital penitenciario de Segovia ou a tristemente celebre prisión de Valdenoceda en Burgos. Pasa a prisión atenuada en 1943 residindo no Grove ata a súa morte.