martes, 23 de diciembre de 2008

Masonería en Pontevedra (III): o caso Isidoro Millán.

En anteriores artigos sobre a masonería pontevedresa, tratamos das detencións na loxa de O Burgo, este feito vai ser capital no procesamento de Isidoro Millán Mariño, deputado a Cortes elixido no 1933, ex-director xeral de Gracia y Justicia, coñecido avogado, político e xornalista, morto no ano 1983.

O caso é paradigmático de como a condición de político conservador e afervoado defensor, nos primeiros momentos, do golpe militar (alocución por radio do 11 de agosto do 36 e artigos na prensa), non vale para evitar o encausamento como masón, aínda que, seguramente, influíu na entidade da pena imposta.

Nos fondos do Tribunal Especial para la Represión de la Masonería y el Comunismo (TERMC) no Arquivo Xeral da Guerra Civil en Salamanca, podemos seguir paso a paso os avatares da causa. O sumario por masonería incóase o 13 de agosto de 1945 pero Isidoro Millán xa fora detido por outras causas o 4 de maio de 1939, sorprendido no domicilio de D. Alejandro Mon Landa por celebrar reuniones de carácter político, censurar las órdenes de dicha autoridad [gobernador civil], é encarcerado e confinado 3 meses en Cáceres. Volta a ser detido o 17 de xaneiro de 1940 por ser autor de folletos sen pé de imprenta.

Os diversos informes sobre el oscilan entre aqueles que minusvaloran a súa militancia masónica, como o oficio nº 1774 (17-4-37) da Delegación de Orden Público:

Don Isidoro Millán y D. Andrés Corbal, parece deducirse de los informes adquiridos, que al formar parte del citado grupo fué solamente con fines políticos por no estar de acuerdo con la política de dictadura ejercida por el difunto general Don Miguel Primo de Rivera, habiendo asistido solamente a dos o tres reuniones celebradas en los últimos meses del citado año 1929, en el domicilio de Don Avelino Silva [...] Al caer la dictadura [...] dejaron de asistir a las aludidas reuniones y como al mismo tiempo dejaran de cotizar a pesar de que les pasaban los correspondientes recibos, fueron dados de baja o expulsados del grupo en los meses de enero o febrero del año 1930. [...] Referente a Don Isidoro Millán, según todos los informes recogidos, ha militado siempre en política de tendencia derechista, conceptuándosele igualmente con sentimientos Católicos o Religiosos y por tanto en contradición con el credo Masónico, desprendiéndose de esto que dicho señor al formar parte del referido grupo lo hacía solamente con fines políticos.

Do mesmo xeito, un informe de Falange Española y de las JONS (26-5-37) tamén se refire á militancia masónica do señor Millán antes da Iiª República, facendo notar que, logo da proclamación desta, xa non participa.

Outros informes sobre o imputado deixan translucir unha elevada animadversión chegando á descualificación persoal : ...es persona que se vale de todos los medios inmorales para burlar la acción de la justicia.[...] ...considerada como mercenaria su pluma...[...]... individuo hábil que se introduce solapadamente y trata de encumbrarse en todas las situaciones.

A Dirección General de Seguridad, nun informe co selo de “SECRETO”, con rexistro de saída do 21-5-45, comunica a existencia dunha ficha procedente da Delegación Nacional de Servicios Documentales, califícao de persoa de mala reputación e afirma que figura o seu nome nunha relación de afiliados da loxa Helenes nº 7 de los Vall. De Pontevedra. No mesmo informe relátase que, no rexistro de dita loxa efectuado no 37, a policía interveu o regulamento da mesma, un libro de estatutos e regulamentos xerais do Gran Oriente Español, un libro de sesións celebradas entre agosto de 1929 e maio de 1930, facendo constar que aparece o nome de I. Millán nos cadernos de asistencias.

A Comisaría de Investigación e Vixilancia de Pontevedra informa:

no se le conocen actividades de dicha índole, pero desde luego se puede asegurar su gran tendencia y simpatía por las expresadas ideas, estando muy compenetrado y unido con los dirigentes y afiliados a la referida logia, viéndosele con gran frecuencia entonces haciendo tertulia en la rebotica de Maquieira, que fué uno de los detenidos en el registro que se alude anteriormente y principal masón de esta capital ( hoy en el extranjero).

Continúa afirmando que, a pesares das afirmacións de Millán no senso de que tomaba en broma o da masonería, pertencía á mesma tendo moitas destas reunións obxectivos políticos. Remata facendo constar que non puideron examinar a documentación do sumario nº 38 de 1930 POR NO HABER DADO RESULTADO SU BUSCA EN (maiúsculas no orixinal) varias ocasiones por la Secretaría de la Audiencia la cual ignora si han sido devueltas al sobreseerse dicho procedimiento, pero que lo más probable haya sido que hubieran sido sustraídas.

En declaracións ante o xuíz (3-1-1947), Isidoro Millán, “que no pertenece a FET y de las JONS”, nega de xeito rotundo ter pertencido á masonería. Nun extenso alegato escrito na súa defensa, no que utiliza todos os recursos da retórica, fai un repaso á súa posición nos tempos do Frente Popular, con múltiples referencias aos seus artigos no Faro de Vigo en defensa da orde e contra o goberno frontepopulista . Tamén saca a relucir a súa postura en defensa dos irmáns Castro Pena (dirixentes falanxistas) cando foron detidos en maio do 36:

...Al regresar el sr Ferro y yo a Pontevedra tuvimos que tomar otro camino porque en el seguido a la ida nos esperaba un grupo de afiliados a la Casa del Pueblo, cuyas intenciones respecto de nosotros es fácil conjeturar. Eran los días de los puños en alto y de las pistolas siempre dispuestas y los marxistas de esta provincia tenían la atención puesta en mi...

Así mesmo fai valer o seu comportamento cando o asasinato de Calvo Sotelo sendo un dos poucos asistentes, apenas unha ducia segundo afirma, ao funeral en San Francisco, desafiando ao matonismo da Frente Popular. Contrapón a súa actitude á dos que, logo de triunfar o golpe militar, encheron o templo no cabodano, acto ao que el non asistiu porque

...pienso, y así lo practico, que la cara hay que darla en los momentos difíciles, porque no tienen derecho a cobijarse en la sombra de las banderas victoriosas quienes no han luchados para mantenerlas enhiestas y desplegadas durante el combate...

Como afirmamos ao principio, o encendido patriotismo e exaltada defensa do novo réxime que utiliza no seu alegato, non impediu que o tribunal presidido polo xeneral Cánovas dicte sentencia o 7 de xullo de 1951, declarando que os feitos probados son constitutivos do delito de masonería, impoñendo a pena menor das sinaladas no art. 5 da lei (12 anos e un día de reclusión menor e accesorias), facendo constar o tribunal que a pena imposta lles parece excesiva tendo en conta o escaso grao obtido, o pronto apartamento da vida masónica, a súa baixa por falta de asistencia e tamén a falta de celo masónico; por todo o anterior pide ao goberno a conmutación pola de seis meses e un día de prisión menor.

sábado, 22 de noviembre de 2008

Memoria histórica de Balbina e Manuel

>

Hoxe Pontevedra nos anos do medo ten a satisfacción de acoller un artigo do profesor e investigador SERAFÍN FONTENLA FERNÁNDEZ, que nos achega á vida e á morte dun cotobadés que non figura nos listados de asasinados nin rexistros pero sí na memoria das xentes.

Manuel Fraga Fentanes naceu en S. Xurxo de Sacos (Cotobade) o 26 de Novembro de 1.889. Casou con Balbina Vilán Quinteiro, catro anos máis nova e da mesma localidade. Manuel emigra a América e Balbina non sabe ler nin escribir, polo ten que recurrir a algún veciño que lle lea e escriba as cartas de e para Manuel. Así que decide, con moito esforzo e en pouco tempo, aprender a ler e escribir. Na Arxentina traballa como xastre :

Manuel Fraga Fentanes. Buenos Aires, 23 de diciembre de 1911.

Sastrería. Especialidad de Casimires Franceses e Ingleses.

Certifico que el Sr Manuel Fraga ha trabajado en calidad de Oficial de Sastre por el término de los años habiendo observado siempre buena conducta.

De volta á terra, pertenece á Sociedade de Oficios Varios de S. Xurxo de Sacos e á Sociedade de agricultores da mesma localidade , ocupando na mesma o cargo de tesoureiro.

Balbina tiña 43 anos no 36 e tres fillos: Evanxelina de 24 anos, Manoel de 22 e Pepe de 16.

Pepe era afillado de Fulgencio de Lis Vilán, pai de Víctor Lis Quibén. Fulgencio, con domicilio na mesma parroquia e no lugar de Cutián, morreu o 4/XI/1.935. Consérvase unha carta moi afectuosa de Fulgencio de Lis a Manuel Fraga F. onde o encabezamento comeza así: “Mi querido primo”. Mutuamente considerábanse familia.

Ó producirse a sublevación militar, Manuel Fraga Fentanes marcha para unha casa- panadería de Seixo, Marín, propiedade dun amigo e alí permanece durante uns días ata que o seu fillo máis novo, a instancia da súa nai, vai buscalo. De volta, á saída de Pontevedra, encóntrase cun veciño, Manolo de …, que lle comunica dúas novas: “Sr. Manuel, non vaia para S. Xurxo porque o andan buscando”; a outra é que el acaba de saír da cadea onde o meteran os seus propios compañeiros da Garda Cívica por negarse a seguir facendo servicios nocturnos, despois da desagradable experiencia de sacar da casa un home con fillos pequenos colgados del e chorando. A Manolo de … déronlle como alternativa alistarse na Lexión e marchaba xa.

Pese a todo, Manuel Fraga vai para S. Xurxo. A súa casa estaba moi cerca do Cuartel da Guardia Civil e alí o citan. Cando volta, Balbina sae ó seu encontro:

-¿Que che querían?

- Que lle asinase un papel en branco.

- ¿Asináchelo?

- Sí.

- Asinaches a túa morte.

- Vou fuxir para o monte.

- Eu vou contigo, se marchas ti eu vou tamén.

A noite do 10 ó 11 de agosto do 36, unha noite dun luns para un martes, catorce gardas cívicos irrompen no domicilio familiar polas portas e fiestras. Mentras Manuel se viste remexen todo. Un grita: “Aquí está”. Era un vestido vermello. Ó darse conta da confusión guíndao con rabia. ¿Qué buscaban? Posiblemente o estandarte da Sociedade de Agricultores de S. Xurxo, aquel que o 1º de Maio do 1.936 encabezaba a manifestación que, partindo de S. Xurxo, foi ó encontro doutra que viña de Santa María de Sacos e que, ó xuntarse na Portela da Cruz, celebraron un mitin. Tamén foi o estandarte que presidíu o enterro civil do irmán de Avelina Aguirre, que voltara de Bos Aires un pouco antes da Guerra, para morrer entre os seus; ou o de Fiuza, encargado da Fábrica da Luz do S. Xusto. Pero na casa de Manuel Fraga Fentanes non encontraron nada e levárono a él, empurrándoo, pegándolle. Un dos fillos grita: Papaíño, non podemos axudarte que nos matan.

Nada máis saír, a familia trata de indagar a onde levaron a Manuel. As pescuzas resultan infroitosas. Unha nova chega a S. Xurxo: En Bora hai un home morto na cuneta. Nun coche de aluguer Balbina e o seu fillo Manolo van comprobalo. Queda no coche, non baixes, mamá. Non é papá. Este ten reloxio de pulseira e papá utilizaba reloxio de peto.

Un rapaz de Tenorio vai coa vacada para unha veiga cerca da Ponte da Rocha. Leva con él un can de caza. Sínteo ladrar a parado. Acércase e atópase co cadáver de Manuel Fraga Fentanes. Despois de escachizalo, botárano por un terraplén de máis de tres metros de altura.

A familia quere enterralo no cemiterio de S. Xurxo pero non lles deixan. Ten que ser soterrado na parroquia que ten xurisdición no lugar do crime. A xente de Tenorio, a pesares da represión e do terror imposto, acompaña o féretro. Sobresaen nesta axuda a familia das Cachadiñas.

De volta a S.Xurxo a Balbina rápanlle o pelo e prohíbenlle chorar en público. O cura de Santa María de Sacos de paso entre S. Xurxo e a súa rectoral, ameaza con denunciala: … si la veo de nuevo llorando públicamente.

A farmaceútica, que vivía cerca do Cuartel da Guardia Civil, ó ver pasar a Pepe Fraga Vilán coas vacas para o monte dille en voz alta ó Sarxento: Amadeo, Amadeo, cuando se corta un árbol perjudicial hay que hacer desaparecer también su simiente.

Antes de concluir aquel terrible ano de 1.936 Manoel Fraga Vilán ten que incorporarse ó exército de Franco e Pepe forma máis tarde parte da “Quinta do Biberón” que tamén existiu no exército sublevado. No Frente contrae unha tuberculose da que cura a duras penas.

No ano 1948 permítenlle trasladar os restos de Manuel Fraga Fentanes do cemiterio de Tenorio ó panteón de S. Xurxo.

Atrás quedaron moitas visitas de Balbina e dos seus fillos levándolle flores á tumba de Manuel en Tenorio pero continuaron botando outras dende a Ponte da Rocha.

Eran tempos de calar pero Balbina Vilán tiña a vontade de que a morte do seu home non quedara esquecida: de xeito repetido lle dicía á súa neta Mª Carmen que tiña que escribirlle un libro (un poema); a neta un bó día copiouno e consérvao. A maiores do seu valor testemuñal, é unha estarrecedora declaración de amor que transcribo a continuación:


Madre mía de mi vida / un caso te voy a contar

que horroriza el sentido / y las piedras hace llorar.

El día diez de Agosto de 36 / día tan señalado

que me robaron a Manuel / catorce hombres armados.

Entraron por las puertas / puertas y ventanas

a las dos de la mañana / que estaba acostado,

acostado en su cama. / Andar hijos de mi vida

dadme la ropa ya / papacito papacito

no te la podemos dar / que nos pueden matar.

Señores y caballeros, / por favor yo les pido

que no me los martiricen / que son unos infelices.

Manuel mío de mi vida / Manuel mío de mi querer

que gritamos y gritamos / y no nos vienen valer.

Calla mujer de mi vida / prenda de mi corazón

que el que no las debe / no las paga

sino que sea una vengación.

La vengación es tan grande / Manuel de mi querer

que gritamos y gritamos / y nadie nos viene valer.

Los gritos de nuestros hijos / llegan a los cielos

pero nuestros vecinos / están sordos y ciegos.

Adiós papá de mi vida / papá de nuestro querer

que te nos roban de casa / y no te podemos valer.

No te podemos valer / no te podemos salvar

ladrones de nuestra casa / dónde lo irán a pagar.

Adiós Manuel de mi vida / prenda de mi corazón

que te me roban de casa / esos bandidos ladrones.

Quedamos los cuatro / los cuatro desgraciados

llorando día y noche / sin poder salvarlo.

Ladrones de mi casa / ladrones de mi vida

ladrones de mi casa / que me dejaron perdida.

Lo llevaron en el coche, / en la Rocha lo mataron

y por las zarzas y robledas / por alli lo arrastraron,

y a una altura de tres metros / a una presa lo tiraron .

Vino por allí un chiquillo / un chiquillo con el ganado

con un perro de caza / destrozado lo encontró.

Su hijo Manuel: / papaíño, papaiño

papaíño de nuestro querer / como te han puesto papá

apenas se te puede conocer. / Una bofetada me dieron

al suelo me tiraron / por querer ver a papá

¡ay valientes y desgraciados!

Madre mía de mi vida / vaya una valentía

catorce hombres armados / para quitar una vida.

Una vida tan amable, / papá de nuestro querer

vivían bien en su casa / tres hijos y su mujer.

Madre mía de mi vida / dadme ánimo y sentido

yo no puedo pensar / en tan horrible crimen.

A la gente de Tenorio / le debemos atención

acompañaron a mi prenda / con toda devoción.

Al cementerio lo llevaron / y allí lo enterraron

aquí estamos Manuel / tus hijos y tu mujer

te venimos a visitar / ay que muerte tan cruel.

Descansa Manuel de mi vida / en esa tierra tan fría

descansa Manuel del alma / en esa tierra tan helada.

Tu mujer anda llorando / por toda Galicia y España

si yo fuera pajarillo que / volara por el cielo estaría

siempre a tu lado en el cementerio.

Hijos de mi vida / hijos de mi corazón

guardar este libro hijos mios / guardarlo en el corazón.

Que lo lean vuestros hijos / y mis bisnietos nada más,

que es la muerte de papá / y un recuerdo de mamá

que no se borra jamás, jamás.

Balbina Vilán Quinteiro.

Seguen as penalidades, cando chega a hora de xestionar o subsidio da vellez e precísase acreditar a morte de Manuel Fraga Fentanes, indícaselle que se poñía que morrera nas circunstancias relatadas, o máis probable era que non lla concederan, polo que houbo que facer no rexistro unha inscripción marxinal de falecemento, no ano 1965, dando como data do mesmo a do 10 de agosto de 1946, día no que transcorreran os dez anos da súa “desaparición”.











Autor: SERAFÍN FONTENLA FERNÁNDEZ.

martes, 28 de octubre de 2008

Capitán Benito Pardo


Benito Pardo Méndez era natural de Villalpando (Zamora) pasando a súa infancia en Valladolid. A descrición que se fai deste militar no xornal falanxista El Pueblo Gallego (12-3-39) é a seguinte:

El capitán Pardo era alto, enjuto, moreno, de mirada acerada, rápido en el obrar, ágil de pensamiento, austero de costumbres, firme en el mandar, valiente y decidido. Su tez curtida por el sol africano, sabía de luchas y peligros.
Efectivamente, participou nas campañas africanas de Marrocos gañando dúas medallas militares, unha delas con distintivo vermello. Destinado en Pontevedra á Zona de Recrutamento,coa chegada da República acóllese ao retiro da chamada “lei Azaña”. Ingresa na Falanxe o 11 de febreiro de 1934.

No período republicano sofre detencións en abril e maio do 36. Estas detencións buscan rematar cos incidentes provocados por fascistas e son detidos, xunto co capitán retirado Pardo, outros fascistas locais como Ricardo Melero, secretario da CEDA, o estudante José Torres Salgueiro, Secundino Esperón e José Outerelo Carril.

Tras o golpe militar do 20 de xullo, participa na organización das escuadras falanxistas pontevedresas sendo nomeado Xefe de Milicias de FET y de las JONS, actuando como instrutor da Legión Gallega e organizando a centuria de Falanxe que combaterá en Asturias. Tamén actúa como vocal nas causas militares como na que se condena a morte a Dionisio González Pérez.

Sendo comandante xefe da terceira bandeira de Asturias é ferido nunha perna e pasa meses en Pontevedra camiñando axudado por muletas. Reincorporado á fronte de Aragón, o 9 de marzo de 1938 é ferido falecendo o 11 de dito mes.

Os restos deste capitán de infantería chegan a Pontevedra o 16 pola noite e son traídos por membros de Falange Española Tradicionalista y de las JONS que partiron de Pontevedra con tal finalidade. Son depositados na capela ardente do Hospital Provincial. A sepultura terá lugar o día 17 no cemiterio de San Amaro coa asistencia de numerosos xerarcas de Falanxe, entre eles o Xefe Provincial e Conselleiro Nacional Jesús Suevos que será o encargado dos gritos de ¡Presente!.

A figura deste “camisa vieja” é protagonista dun romance escrito por un tal Gustavo Díaz (Terceira Bandeira de Asturias. Fronte de Castellón) :

El capitán Pardo era,

un capitán de Falange;

su camisa azul tenía

viejos prestigios de sangre

y en su cabeza nevaban

recuerdos de cien combates.

El capitán Pardo echaba

por la borda sus achaques

y era el cuerpo solo espíritu

y los años acicates,

y el pensamiento una luz

que le guiaba delante

abriendo nuevos caminos

en España, Una, Libre y Grande.

El capitán Pardo era

un capitán de Falange...

En los montes de Aragón

aquel día inolvidable

la metralla despeinaba

rizos de muerte en el aire

y las balas recortaban

siluetas a los Infantes.

El enemigo temía

la decisión del avance.

Sus máquinas repicaban

en el parche de la tarde,

sobre las lomas peladas,

camisas de la Falange.

Allí cayó el capitán

en el fragor del combate.

Sobre su camisa vieja

reverdeció antigua sangre,

que ya sabía la gloria

y el júbilo de entregarse.

De los luceros bajaron

centinelas a buscarle

y el capitán dijo al irse:

¡Arriba España! ¡Adelante!

Ved que cosa más sencilla

para cantar un romance...

El capitán Perdo era

un capitán de Falange.

sábado, 18 de octubre de 2008

De símbolos e erratas

Nunha situación na que imperaba a censura e o control férreo da prensa, o que menos se podía esperar era a existencia de espazo para a máis mínima disidencia, pero os trasnos das linotipias (ou o subconsciente do caixista) podían converter os remitidos oficiais en verdadeiras cargas de profundidade contra o réxime.

As dúas que imos tratar hoxe corresponden ao xornal pontevedrés PROGRESO. O 1-9-36, nun día de “verdadera emoción patriótica” con motivo da festa da bandeira nacional e nun artigo subtitulado ¡¡ Salve, Bandera de mi Patria, salve...!! atopamos un parágrafo cunha defensa da bandeira da legalidade republicana e unha condena contra os que atentan contra ela, que ben puidera estar publicado por calquera órgano xornalístico do goberno de Madrid e non por un antigo órgano da dereita melquiadista na zona sublevada:
Nuestro error nace de no haberse fijado en tiempos oportunos en las intenciones de quienes dieron muestras de no ser españoles, cuando con toda deslealtad, [...] mancillan el honor de su madre Patria, en la injuria inferida a la bandera tricolor, símbolo representativo de aquella.

Unha nota aclaratoria apela á comprensión dos lectores para subsanar o “erro involuntario” pois onde di “injuria referida a la bandera tricolor” debe dicir “a la bandera bicolor”.

Pero parece que as referencias aos símbolos non son o forte deste xornal pois, sete meses despois (7-4-37), na crónica da visita á nosa cidade da xefa nacional da Sección Femenina de Falange Española, dona Pilar Primo de Rivera, podemos atopar o seguinte parágrafo:
La Jefe, con sus acompañantes comió en el Hotel Progreso, visitando luego el Cuartel de Falange en donde la esperaba numerosísimo público que la ovacionó y saludó con el puño en alto.

Pero nesta ocasión a Delegación de Orden Público actúa coa celeridade e rigor esperable, publicando, dous días despois, a seguinte nota:
Por la publicación en el diario local PROGRESO de un artículo de mal gusto en cualquier caso y tendencioso en la actualidad, reseñando la llegada a esta capital de una significada persona, el excelentísimo Señor Gobernador Militar de la Plaza y Provincia, ha impuesto como sanción la multa de quinientas pesetas a su empresa propietaria y quince días de arresto en la Prisión provincial al cajista que compuso el artículo de referencia, falseando los originales que al efecto le habían sido facilitados.

Forte sanción para un troco de brazo por puño...

martes, 30 de septiembre de 2008

Guardia Cívica de Pontevedra ( e III)

Pero en Pontevedra, a quen está asociado o recordo da Guardia Cívica é ás tarefas de represión, á busca e captura de escapados, ás malleiras e aos “paseos” que tiveron lugar sobre todo na segunda metade do 36. Xa nos primeiros días da súa formación (Diario de Pontevedra 7-8-36) aparece algunha idea das súas actividades:

...Falange Española ha escrito las primeras líneas de este gran romance que tiene ahora tantos cantores. Con ellos, la Guardia Cívica que tomó las armas sin más requerimiento que el de su conciencia, realiza la abnegada empresa de reducir rebeldías contenidas y de garantizar, con el resto de las fuerzas armadas, el orden y la disciplina social subvertidos por logreros de la política.

Non está de máis precisar que a mera pertenza á Guardia Cívica non leva consigo a participación directa neste tipo de feitos, mesmo hai testemuñas que acreditan intervencións de cívicos para evitalas, e tamén é certo que non son exclusivas desta organización, pois outras milicias como a de Falanxe tamén teñen a súa cota.

Por diversas razóns, inclinámonos a soster a existencia de, polo menos, un grupo dunhas vinte persoas, fundamentalmente cívicos con 4 ou 5 gardas civís, que baixo o mando de Lis, acompañado do alférez da G. Civil Muñoz e o cabo Barjas, actuaba a xeito de sección encargada da persecución directa das persoas comprometidas coa república. Os nomes e, sobre todo, os alcumes de cívicos que alcanzaron notoriedade pola súa implicación directa na represión, están na memoria de moitos e aínda causan arrepío nos que coñeceron os feitos.

En diferentes entradas deste blog xa fomos relatando numerosas intervencións da G. Cívica que, durante un tempo, non se recataba de difundir nos xornais algunhas das súas fazañas, por exemplo, no xornal El Progreso desta capital informábase o 11 de febreiro do 37:

Continúa la Guardia cívica de esta capital realizando importantes servicios que ponen de manifiesto el celo y la actividad desplegados desde el comienzo del alzamiento militar, al lado de la benemérita. A los muchos servicios prestados, unos conocidos y otros que no se dieron a conocer debido a la modestia de los componentes de la laboriosa como patriótica organización, tenemos que añadir hoy [...] El jefe Sr Lis y el cabo de la Guardia Civil señor Barjas con fuerzas a sus órdenes, procedieron hace días a la detención de los vecinos de Paredes, en el cercano ayuntamiento de Vilaboa, José Valladares Iglesias, Aurelio Cal Bravo, Josefa Cal Conde y Afligida Acuña Mata por suponerse proporcionaban alimentos y albergue en sus respectivos domicilios a significados elementos del Frente Popular y que también habían tomado parte muy activa en los sucesos de julio último. Como consecuencia de estas detenciones, en la mañana de anteayer también se detuvo por los señores Lis y Barjas a Emilio Conde Conde, este huído desde hace seis meses. Igualmente fué detenido...

Pero a intervención deste grupo non se limitaba á xurisdición da zona de Orden Público da capital (partidos xudiciais de Pontevedra, Caldas, Cambados, A Estrada e Lalín). As súas actuacións chegan ao mesmo Vigo, que conta con Guardia Cívica propia:

Por una confidencia que tuvo, la Guardia cívica de esta capital ha detenido en Vigo a Manuel Torres que en julio último tomó parte activa en los sucesos revolucionarios. En Marcón, fué detenido el vecino de aquella parroquia Manuel Álvarez Freijeiro, a quien el oficial sr Lis le ocupó una escopeta. En esta capital, fué detenido Carlos Gil y el significado extremista de Salcedo apellidado Rúa. Este intentaba, en la mañana de ayer, inscribirse como voluntario para ingresar en el Tercio. (El Progreso 22-1-37)

Este último, o xornaleiro de 28 anos de Salcedo, Gerardo Bao Rúa e do que outro xornal precisaba que fora detido “con su amante”, foi “pasado por las armas por incurso en los bandos vigentes” o 30 de xaneiro de 1937.

Son moitos os testemuños sobre as prácticas de tortura levadas a cabo por determinados elementos da G. Cívica, moitas delas efectuadas nas cortes dos cabalos do cuartel da antiga feira. Tamén- aínda que non pode adxudicárselle en exclusiva aos cívicos- é corrente unha sorte de ritual macabro, consistente na amputación dos xenitais dalgúns asasinados e posterior colocación na boca do morto. Esta práctica tamén está documentada noutras zonas de retagarda fóra de Galicia e coincide coas levadas a cabo polas tropas moras.

Pasados uns meses e cumprida a finalidade desta encarnizada represión, cun crecente malestar en moitos sectores do propio réxime e tras un proceso de depuración aberto na Falanxe pontevedresa, aparecen unha serie de disposicións limitando a circulación nocturna dos cívicos. En xullo de 1937 queda integrada, xunto con outras milicias, na Milicia Nacional de FET y de las JONS ...unificadas las milicias combatientes nacionales en la Falange Española Tradicionalista y de las JONS, todas las fuerzas auxiliares que presten servicios de orden público en pueblos y localidades de retaguardia quedan afectas a la Milicia Nacional dependiendo de los jefes militares provinciales de la misma.

sábado, 20 de septiembre de 2008

Guardia Cívica de Pontevedra (II)

Á fronte da mesma estivo sempre un militar: o primeiro xefe foi o tenente da G. Civil Inocencio Rivera Balado, relevado en outubro do 36 polo capitán do mesmo corpo Emilio Lledós Muñoz e, o 15 de xuño do 37, é nomeado o capitán de infantería Carlos Cabezas Carlés que continuará tamén no cargo baixo a nova denominación de Milicia Nacional de 2ª Línea.

De tódolos xeitos, a cabeza visible e quen dirixe en persoa as actuacións máis destacadas da mesma é o exdeputado dereitista Víctor Lis Quibén, médico e alférez de complemento. No acto de reposición da bandeira (El Pueblo Gallego 1-9-36) a G. Cívica é conducida por Bernardito López baixo o mando de Lis.

En canto aos nomes dos dirixentes da Guardia Cívica, en varias publicacións aparecen os nomes dos oficiais da mesma, ás veces con pequenos e comprensibles erros. Logo do baleirado de todos os partes de servizo coñecidos da G. Cívica e que da como resultado un total de 390 membros (pode haber unha pequena variación), publicamos a relación completa dos oficiais que neles figuran, antes da súa integración na Milicia Nacional da 2ª Línea: Aparte os militares xefes da mesma, xa nomeados, son: Víctor Lis Quibén, José Acuña Núñez, Enrique Alonso Muñoz, Manuel Corbal Corbal, Leoncio Feijóo Sueiro, Calixto Lois Fernández, Bernardo López Durán, Vicente López García-Mosquera, Gustavo Losada Amor, Claudio Losada Fernández, Francisco Javier Mosquera Caballero, Jesús Muruáis Carrillo, Néstor Pazos Feijóo, Carlos Rodríguez Soriano, Faustino Temes Diéguez e Enrique Vázquez Lescaille. Nunha “foto de familia” reproducida fai anos nun xornal, tamén aparece un militar, o comandante Pereira.

A estrutura diaria de servizo compoñíase de oficiais e sarxentos de garda e vixilancia, médico e practicante de garda, cabos e militantes encadrados en grupos, e ciclista de garda. Os grupos ou escuadras de choque e auxiliares eran 20. En cada grupo era habitual que os compoñentes foran da mesma localidade , por exemplo o grupo 7 era de Poio, o 9 de Mourente, etc.

O mesmo feito de darse de baixa como cívico podía ser sancionado, por exemplo, unha nota do goberno civil (12-7-37) di o seguinte:

El vecino de esta localidad D. Jesús Jaráiz García que hasta hace unos días perteneció a la Guardia Cívica y hoy es baja, ha sido sancionado con la multa de 500 pta por su falta de civismo, alegando para dejar sus servicios pretextos fútiles y acomodaticios, olvidando que su vida, hacienda, industria y tranquilidad, la están defendiendo en las trincheras sufriendo cuanto sea preciso los verdaderos amantes de la patria.

Os servizos diarios que prestaban consistían en gardas en diversos postos: Hospital, prazas da Peregrina e S. Xosé, carreteira de Vigo, ronda da Seca-Eiriña, garda no cárcere, escolta de trens, etc. Contaba tamén cunha sección ciclista, outra sección montada, a cabalo, integrada por xinetes de Xeve, que participa por 1ª vez no desfile de outubro do 36, e banda de música propia.

Os adestramentos e prácticas de tiro son habituais e realízanse en Monte Porreiro ou ben no monte da Fracha, como o realizado o 10, 12 e 16 de decembro do 36 e nos que participaron tanto auxiliares como de choque. (El Pueblo Gallego, 10-12-36).

Aparte os servizos de garda e vixilancia mencionados anteriormente, a G. Cívica leva a cabo actividades que podemos cualificar de propaganda e de ostentación do poder do novo réxime. Isto lévase a cabo a través de desfiles e marchas, tanto na capital como por distintas localidades dando conta das mesmas os xornais:

En la mañana de ayer fuerzas de Falange, Requetés y Guardias Cívicos, precedidos de la banda municipal de música recorrieron la población deteniéndose en los principales lugares urbanos para fijar y leer pasquines de carácter patriótico. La población acogió con mucha simpatía estos actos. (El Pueblo Gallego 20-9-36).

As testemuñas tamén nos dan conta do mesmo:

Desfilaban os cívicos polas rúas, diante ía Víctor Lis e dous máis e logo a tropa do demo ¿que outra cousa era senón a tropa do demo? Todos cantando o cara el sol e unha vez dúas mozas de Marcón que os estaban mirando na Ferrería e díxolle unha á outra: ese era bo para ti e a outra díxolle que para que quería ela un deses. Debeu escoitalas alguén que as colleron e lles raparon o pelo (V.C.E.).

domingo, 14 de septiembre de 2008

Guardia Cívica de Pontevedra (I)

Tras a sublevación militar, a necesidade de tropas para a fronte fai que, nas zonas de retagarda, se precise persoal encargado de “manter a orde”, máxime sabendo da presencia dun elevado número de membros e simpatizantes das organizacións republicanas que, aínda que escapados ou escondidos e desorganizados nestes primeiros momentos, podían supoñer un perigo potencial para o novo réxime.

Aparte das organizacións xa existentes como os requetés ( con pouca presencia numérica en Pontevedra), milicias das JAP e Falanxe, vanse crear as chamadas Guardias Cívicas. Estas organizacións paramilitares poden recibir distintos nomes (caballeros de Santiago, Defensa ciudadana,etc) pero en Pontevedra reciben o de Guardia Cívica e son coñecidos pola xente como “os cívicos”.

Os precedentes das gardas cívicas podemos atopalos xa en tempos de Felipe V e nas Milicias Nacionales, encargadas de “defender a orde e a paz” ao longo do século XIX. Con posterioridade, o modelo máis achegado é o dos somaténs, cos que tivo unha estreita relación un dos principais encargados da orde pública no novo réxime: o xeneral galego Severiano Martínez Anido.

Pero este tipo de organizacións, dende principios do s. XX non son privativas de España pois xorden en varios países europeos ante o medo aos movementos revolucionarios, tendo sustento ideolóxico na Entente Internationale contre la IIIª Internationale, con sé na Suiza e que pretendía ser a contrapartida da Komintern comunista. O seu lema era a defensa da orde, a familia, a propiedade e a patria. O seu Boletín tiña difusión entre militares españois como o propio Franco. O tte coronel Ungría foi na dictadura de Primo de Rivera, secretario da oficina española da Entente e logo sería o organizador e director do Servicio de Información y Policía Militar (SIPM) ou sexa os servizos secretos dos sublevados. ( Véxase: González Calleja, Eduardo e Del Rey Reguillo, Fernando.La defensa armada contra la revolución. Madrid: CSIC, 1995).

A Guardia Cívica encadraba a aquelas persoas que por idade, ocupación ou determinadas circunstancias, non eran susceptibles de enrolarse nas unidades de primeira liña e, polo tanto, prestaban servizo nas súas propias localidades. Con motivo da formación da G. Cívica viguesa, o seu xefe, comandante Crespo, en El Pueblo Gallego (19-9-36), expresaba así as súas características:
es una agrupación organizada de ciudadanos que se ponen al servicio y en relación del Ejército liberador de España y de la Benemérita Guardia civil según los pueblos y circunstancias con la misión de defender la vida, la hacienda, la religión, el orden y la autoridad de un pueblo [...] El Guardia Cívico ha de ser un hombre ejemplar, generoso, educado, patriota, ha de merecer el título de Caballero Guardia Cívico, como antiguos caballeros españoles, ejemplos del mundo, pensando siempre en España una, España grande, Imperial siempre, España libre ¡Viva España!.

O mesmo xornal (28-8-36) afirma:
...no tienen matiz político determinado [...] siempre al lado y a las órdenes del Ejército o de la Guardia Civil [...] personas que por su edad, vicisitudes de familia, dirección de negocio o profesión deben prestar servicio en la población o en el rural unicamente y como caso normal pero en caso de necesidad de la Patria no medirían distancia, destino ni sacrificio.
En Pontevedra capital, o organizador da G. Cívica é o comandante da Guardia Civil D. Joaquín Velarde Velarde. Víctor Lis no seu discurso con motivo do festival da G. Cívica expresa ...nuestra profunda gratitud pero muy especialmente al benemérito cuerpo de la Guardia Civil por la confianza inmerecida que ha depositado en nosotros, a sus dignos jefes y oficiales pero en particular a su digno comandante don Joaquín Velarde y Velarde a quien tanto debe la Guardia Cívica de esta ciudad. (El Progreso 28-11-36).

Esta estreita unión entre G. Civil e cívicos tamén se expresa na mesma ubicación de ámbalas dúas no campo da feira (hoxe praza de Barcelos). Na regulamentación das milicias nacionais, dictada en decembro do 36, determínase que as forzas auxiliares que teñan por misión servizos na retagarda, estarán sometidas ás disposicións da Cartilla da Guardia Civil e obrigadas a facer o oportuno atestado nas detencións ou sucesos en que interveñan.

A procedencia socioeconómica dos seus integrantes é variada pero con preponderancia de clases acomodadas : propietarios, empresarios, comerciantes, médicos, aínda que non faltan obreiros e funcionarios, etc. Tampouco fallan persoas marxinais, acadando algunhas unha triste fama polos seus feitos.
Politicamente destacan pola súa anterior militancia dereitista: monárquicos, Renovación Española, partido Radical e partido Agrario Español ( doce membros do seu comité organizador na capital pertencen á mesma e por acordo unánime da súa dirección, en agosto do 36, van entregarlle os seus fondos (387 pta). Non faltan persoas que ocuparon cargos directivos en organizacións agrarias ou (en menor grao) en partidos de esquerda e galeguistas. Debemos ter en conta que os Tradicionalistas, Juventudes de Acción Popular e Falange contaban con milicias propias na nosa cidade sendo a máis importante a falanxista. Tamén teñen presencia notoria na Guardia Cívica ex-membros do somatén e Unión Patriótica de Primo de Rivera e das xestoras dereitistas nomeadas na República.

Nesta variada composición, fóra do núcleo de militantes xa encadrados nos sectores máis dereitistas antes do golpe, non faltaban conversos de última hora , persoas que buscaban salvar algún familiar, facerse perdoar a súa propia actuación ou mesmo xente asustada pola situación.

miércoles, 3 de septiembre de 2008

Edelmiro Dios Vázquez

Cando en Pontevedra capital se fala de fusilados no 36, unha das persoas ás que sempre se fai referencia é a un home “dos do ferreiro do Pino”. Ese home foi Edelmiro Dios Vázquez e, a pesares do dito anteriormente, o seu nome non aparece entre os mortos anotados no rexistro civil naquela data, nin nos listados actuais de persoas represaliadas.

Edelmiro era socialista pertencendo, como vicesecretario, á dirección do PSOE en Pontevedra, presidida por Ramiro Paz, en xuño de 1936. Tamén pertencía á sección local do Socorro Rojo na que era encargado de “Agit-prop”; un compañeiro seu, Emilio Villar, era o responsable sindical da mesma. Tamén traballaba no eido sindical e xa en 1931 era secretario da directiva dos metalúrxicos pontevedreses.

Sendo presidente das xuventudes socialistas, é detido polos sucesos de outubro do 34 e foi posto en liberdade o 30 de novembro de dito ano.

Nos primeiros días tras o golpe, xunto cun compañeiro, escóndese na zona de Paredes; como a presión de cívicos e falanxistas era grande na zona, logo de estar agochados nun monte próximo ás salinas, marchan a S. Adrián de Cobres. Na noite do 3 ao 4 de setembro, posiblemente tras unha delación, a casa na que están escondidos é rodeada por cívicos e falanxistas acompañados de tres gardas civís. Son detidos e conducidos nunha camioneta ao cuartel da Feira (actual praza de Barcelos) onde estaban asentadas a G. Civil e a Garda Cívica.

O día 4 de setembro, na prensa local aparece a seguinte noticia:

Detención de uno de los jefes de las milicias rojas de Pontevedra. Un grupo de guardias cívicos de esta capital dió anoche una batida en santa Cristina de Cobres para detener a Edelmiro Dios Blanco (sic) vecino del lugar del Pino y a quien se señala como uno de los jefes de las milicias rojas que actuaron en esta ciudad en los primeros días del Movimiento. El servicio de los guardias cívicos dió resultado satisfactorio pues se logró la detención del fugitivo. Edelmiro quedó a disposición del juez militar que lo tiene reclamado. (Diario de Pontevedra 4-9-36).
O mesmo xornal, o día seguinte, precisa que o detido “anteanoche”, ou sexa o 3-9-36, era Edelmiro Dios Vázquez e matiza que o nome dado por erro corresponde “ a un estimado joven pontevedrés muy ajeno a los manejos marxistas”.

A pesares da posta a disposición do xuíz militar, na noitiña do día 4 lévano a declarar e á mañá seguinte aparece torturado e morto no cemiterio de Bora. Algúns dos seus familiares tamén foron detidos. Con posterioridade é trasladado polos seus ao cemiterio de Salcedo.

Case dous anos despois do seu asasinato, o cinco de febreiro de 1938, aínda vai aparecer o seu nome nunha requisitoria militar na que se lle da un prazo de 8 días para presentarse e responder na causa que se lles instrúe por un delito de rebelión. A xeito de burla macabra, aparecen tamén na mesma outras persoas fusiladas facía máis dun ano: Vázquez Cruz (2-12-36), Faustino Gama (29-12-36), Aurelio Torres (23-8-36), Gallego Acuña ( 24-8-36), entre outros.

Na lembranza, 4-9-36 , a 4 do 9 de 2008.

sábado, 23 de agosto de 2008

Aurelio Torres Lorenzo "O Pacheco"


-->
A María do Carme, Carlos Morgade, Pilar e familia, que gardan a memoria do seu avó.
-->
Aurelio Torres Lorenzo, da familia dos “Pacheco” de Mourente, tiña cando o golpe militar a idade de 35 anos, estaba casado con señora Isolina “A Cendona”, tres fillos, dirixente obreiro e canteiro de profesión. En febreiro dese ano participara en varios mitins da Fronte Popular.

O 4 de setembro de 1936 figura, co nome equivocado, nunha requisitoria:
Rogelio (sic) Torres del lugar del Pazo, parroquia de Mourente; Martínez, Manuel [ dos Marións] del lugar de Casasnovas, de la parroquia de Mourente; Sánchez, Albino [ o Perrita ], hojalatero, del barrio del Burgo; Pedreira Rumbo, Manuel [fillo do mestre fusilado M. Pedreira] estudiante de Magisterio y Lodeiro González, Elvira [ de Salcedo] casada con el chófer Juan Manuel Gómez Corbacho, encartados en la causa que se sigue por auxilio a la rebelión, comparecerán en el término de cuarenta y ocho horas ante el capitán de infantería retirado, Juez Instructor D. Leonardo Enríquez Rozas, en la Zona de Reclutamiento; bajo apercibimiento que, de no efectuarlo, serán clasificados rebeldes.

Mal podería presentarse Aurelio Torres cando xa fora asasinado no mes de agosto; ¿descoñecemento dos feitos ou posible intento de darlle certa cobertura ao “paseo” ?.

Segundo varias testemuñas, el e o seu irmán Manolo “O Chía”, logo do golpe, pasan algún tempo escondidos na casa dunha veciña na que había unha trampiña no faiado, que lles permitía pasar dunha casa a outra. Estábanlle preparando a fuxida cara ao estranxeiro, levárono para outra casa e foi denunciado por dous cívicos do lugar. Non era O Pazo o mellor lugar para refuxiarse pois alí tiña unha elevada presencia a Garda Cívica con, polo menos, oito membros residentes no lugar, algúns deles tristemente coñecidos polas súas andanzas e que aparecerán logo formando parte do Grupo 9 da Milicia Nacional de 2ª Línea.

Nunha volta que hai no camiño que leva para Bora, aparece o 23 de agosto o seu corpo, barbaramente torturado e cos xenitais metidos na boca. Era unha das marcas da barbarie dos cívicos. A avoa de quen escribe este artigo, que fora moza de Aurelio na súa xuventude, foi unha das mulleres que se achegaron a velo e a chorar.
O cura, D. Ignacio Triñanes, afervoado defensor dos sublevados, non quería deixalo enterrar no cemiterio.

Moitos anos despois, en 1997, nun artigo ao que lle censuran varios parágrafos nun periódico local, o historiador Carlos Morgade facía unha exacta descrición dos sufrimentos posteriores da súa viúva, sra Isolina, e familia:
As ultraxes non acaban aquí. A viúva recibe unha chea de veces, a visita ameazante dos valentes na busca dos papeis do morto. Quizais querendo xustificar o crime. E de paso arramplan tamén co diñeiro e algunha xoia, o que topan pola casa ¿e quen llo prohibe? Son os novos amos. A morte, os golpes e as ameazas son as mostras do seu poder. Os nenos escóndense debaixo da cama co terror nos ollos. O maior, de sete anos, xa ten as marcas dos culatazos. Hai que deixar facer.
(versión íntegra do artigo en A Nosa Terra 23-8-1997).
No rexistro civil consta como causa da morte “destrucción de cráneo”.
Hoxe, 23 de agosto de 2008, setenta e dous anos despois, lembrámolo nesta páxina.

lunes, 18 de agosto de 2008

¡ Publicidades! (1)




Os anuncios publicitarios son un aspecto máis da realidade dos anos do medo. Neste blog comezo hoxe unha sección con este título na que, cada pouco, irei colgando algún anuncio aparecido nos xornais pontevedreses. Case non precisarán comentario, algúns provocarán un sorriso, outros recordarannos a máis crúa realidade...
Neste primeiro percatámonos de que hai alguén que se beneficia coa conquista de Oviedo...

domingo, 10 de agosto de 2008

Día do Prato Único

A maiores do relatado na entrada Donativos, tamén existían outros mecanismos de recadación que revestían características especiais: selos para o Auxilio Social, Día do Prato Único e Día sen Postre.
Como se deduce do seu nome, estes últimos consistían en que, determinados días do mes, a comida limitaríase a un só prato ou a non tomar sobremesa, ingresando o importe aforrado como axuda. Foi implantado mediante unha circular do gobernador xeneral do estado do 30 de outubro do 1936, indicando na mesma que a finalidade sería a atención de comedores de asistencia social para obreiros parados e as súas familias, comedores para pobres, casas-cuna, “Gota de Leche”, etc.
Buscando as raíces españolas desta institución, non se dubida en apelar ás privacións na conquista das Américas ou ao mesmo Cervantes, así aparece nun artigo sen firma publicado no xornal pontevedrés El Progreso (1-12-36),
Has de pedir en Cortes que todos los vasallos de Su Majestad desde la edad de catorce a sesenta años sean obligados a ayunar una vez en el mes a pan y agua, y esto ha de ser el día que se escogiere y señalare que todo el pasto [...] se han de gastar aquel día se reduzcan a dinero y se dé a Su Majestad, sin defraudarle un ardite... Neste inefable artigo tamén se dan receitas detalladas de “ guisado-¡ no ragout!- o bien de estofado” tendo en conta que el estofado puede ser a la española o a la napolitana. Lo primero es más patriótico, lo segundo más fascista.
A contía da aportación debería corresponderse co aforro do gasto ordinario de cada familia. O alcalde de Vigo (El Pueblo Gallego, 13-11-36), fai unha serie de exemplificacións para clarificar a aportación de cada quen:
una familia que no gasta más de una peseta por individuo y por día nada tiene que ahorrar ni dar, pues es evidente que esa familia come ordinariamente un solo plato y harto frugal e continúa indicando as porcentaxes a satisfacer noutros casos: gasto de 2 pta por persoa, aforro e cota dun 15%, 3 pta o 25%, 4 pta o 33%, 5 pta o 50%; para hoteis e pensións establécense dúas categorías de estancia: ata 15 pta o 25% e de 15 a 20 pta o 35%. Nos restaurantes de 1ª o prato tiña un prezo fixo de 4,5 pta e pagaba o 50% e nos de 2ª era de 3,5 pta pagando o 30%.
A recadación entre novembro do 36 e o mesmo mes do 37 foi, en Pontevedra capital, de 138729,80 pta que se corresponde cunha aportación media, por habitante e ano, lixeiramente superior a 4,5 pta. Esta cantidade era, xunto con Vigo (5,8) moi superior á media provincial que era de ó redor dunha peseta.
No caso da capital, coa finalidade de aumentar a recadación- e de paso coñecer a quen se lle “esquece” contribuír- o gobernador Mateo Torres Bestard organiza a recadación por barrios con grupos de señoritas baixo a dirección dunha xefa; estas señoritas entregarán os recibos nas casas e teñen a “obriga moral” de informar ao goberno civil dos veciños que aporten unha cota que non se corresponda coa súa posición económica. Tamén se publicarán as listas de contribuíntes.
Aínda así, as cantidades apuntadas anteriormente non parecían ser suficientes, a ollos dos responsables do goberno civil, que non perdían ocasión para recordar a necesidade de contribuír recorrendo a ameazas nada veladas e á imposición de multas.
O xornal El Pueblo Gallego (26-11-37), órgano de Falanxe, aproveita para encirrar co gallo da segunda cuestación para o Auxilio Social:
El público pontevedrés no ha contribuído como debiera y correspondió en otras ocasiones [...] Muchas personas se negaron rotundamente a hacer la modestísima aportación que de ellos se solicitaba; otras con socarronería insulsa, contestaban a las postulantes que “a la vuelta”, muchos sacaban una moneda de cinco o más pesetas, como excusa para contribuír, alegando “no tener suelto” como si en tal día, no podrían ya salir de casa con trinta míseros centimillos para dar de comer a los niños hambrientos [...] señor gobernador, hay mucho rojo, hay mucho emboscado, hay mucho egoísta y es en estas ocasiones cuando se revelan. Es preciso tomar contra ellos medidas urgentes y eficaces [...]no tienen derecho a figurar en el padrón de los españoles de la digna España de Franco.

Ao gobernador non fai falla que lle dean ánimos para sancionar, entre os moitos sancionados están os veciños de Lérez: Benito García, con 50 pta por negarse a satisfacer a súa cota polo prato único e con 15 pta, José Lores, Ramón Dios Blanco e Ramón Piñeiro. Hai algúns que lle botan valor, como o lalinense Joaquín Jorge, sancionado con 100 pta,
quien no obstante su posición económica desahogada, se negó a que le fuese impuesta la insignia del Auxilio Social rechazando su adquisición [...] en tono despectivo y en ocasión que su conducta entrañaba un ejemplo perturbador para la labor recaudatoria. (Diario de Pontevedra, 1-12-37).
Outra ameaza era a que o mesmo Torres Bestard apuntaba en decembro do 37:
que quienes lo realicen menguadamente o lo escamoteen merecerán ser considerados como desafectos y ser incluídos en las LISTAS NEGRAS (maiúsculas no orixinal) de malos españoles, mandadas formar a tal evento por el gobierno general...

De todo o anterior, apuntar só un par de ideas: a) O recoñecemento da existencia de dificultades (pobreza, fame, etc) en sectores da poboación no bando sublevado. b) A adhesión ao “Movimiento Nacional” non parece ser todo o entusiasta que se dicía, pois un alto número de persoas non contribuía economicamente e mesmo- aínda naquelas circunstancias- se opoñía activamente.

lunes, 4 de agosto de 2008

Donativos



Un capítulo moi importante no financiamento do bando sublevado foi o relativo ás aportacións, voluntarias ou non, en subscricións patrióticas, selos e emblemas, entregas de ouro e xoias, talleres de fabricación de roupa para a fronte, etc.


Nesta entrada imos centrarnos nos donativos, deixando para outra ocasión campañas como a do Prato Único, Día sen postre ou semellantes.


Sen ánimo exhaustivo, na Pontevedra da época, atopamos listas de donativos para: avión Pontevedra (tratábase de mercar un avión para o exército como aportación pontevedresa ), Garda Cívica, Pro acorazado España, Pro Exército e milicias do Oitavo Corpo, Pro Causa Nacional, Aguinaldo do soldado, Batallón de Voluntarios de Pontevedra, Mausoleo aos nosos heroes, Asistencia a Frontes e Hospitais, para os templos devastados de Asturias, Xunta de Socorros para defensa da Patria, café para a fronte, etc.


Ás veces as subscricións obedecían a un feito máis ou menos puntual: en novembro do 36, cando se pensaba que a toma de Madrid era inminente, artéllanse iniciativas como “Para el altar del Apóstol en Madrid” para o que se tiña ata decidido o lugar de emprazamento, que ía ser na Glorieta de Cuatro Caminos ou a organización dunha comida para pobres que, por iniciativa de Falanxe, daríase para festexar a entrada na capital.


Atopamos tamén colectas singulares como a que, a iniciativa de Renovación Española, encabeza Víctor Lis con 25 pta para regalar unha imaxe da Virxe do Pilar ao xeneral Franco en novembro do 36.


Os listados de donantes por estes conceptos e tamén de ouro e xoias, son unha radiografía da sociedade pontevedresa. En ocasións, os nomes son substituídos por expresións como: Un niño con un Viva España, 25 pta, Dos españoles de veras, 10, Viva España Gloriosa, 25, etc. Tamén atopamos contías moi elevadas como a de Casimiro Gómez con 50.000 pta e outras de carácter corporativo como a do Colexio de Rexistradores que, o 12-3-37, aportan 705,85 pta. Sirva como dato de referencia que, en xullo do 1937, o goberno militar de Pontevedra fai público que o recadado no mesmo Pro Causa Nacional dende a data do golpe militar, ascende a 1308412,96 pta.


Aparte da xa mencionada recollida de ouro, prata, xoias...tamén se aportan donativos en especie, por exemplo o concello de Cotobade, en decembro do 36, doa 12 galiñas, 1 botella de coñac, 1 de ron, 109 chourizos, 1 cacho de xamón, 2 pedazos de cacheira e un paquete de carne de porco (Diario de Pontevedra, 17-12-36).


As listas aparecen, ás veces, encabezadas por párrocos, empresas e ata entidades disoltas tras o golpe, como é o caso da Caixa Rural de Lérez na que “ se recogieron” pola Garda Cívica os víveres ( comestibles, bebidas, ferramentas...) que había na cooperativa incautada e se publicitaron como donativo ao “Movimiento”.


Eran tamén abundantes os ofrecementos de parte dos haberes ou da súa totalidade, como é o caso do cura de Lantaño, Vicente Cortizo, que pide ao marqués de Riestra (habilitado do clero) que ingrese a súa nómina no tesoro nacional “mientras dure la reconquista de nuestra Patria del inaudito salvajismo jamás visto en la historia de la humanidad” (Diario de Pontevedra, 24-8-36).


En ocasións organizábanse postulacións como a que se fixo para o exército, con motivo do Día da Raza e que recadou 1192,75 pta:

lindas manos femeninas en constante ofrenda patriótica dejaron unos instantes los “monos” y las lanas de los jerseys, saltando a las solapas de los hombres para prender en ellas unas cartulinas con los colores de la gloriosa enseña nacional.

Outro tipo de donativos podían causar maiores problemas polo seu posible contido, este era o caso dos libros para os soldados feridos, que debían ser entregados na Biblioteca Pública porque era o corpo de arquiveiros o encargado de que “ se haga realmente una selección escrupulosa en las lecturas” e recomendando a temática dos mesmos:

agradeceremos igualmente todo donativo que tienda a la exaltación de la hispanidad, la Historia de nuestra raza y a la glorificación del Movimiento que inició y lleva hacia el resurgimiento de España nuestro Caudillo. (El Pueblo Gallego, 27-4-37).

As discriminacións que puideran xurdir cando se trataba de repartos aos soldados, tamén podían estar previstas como no Paquete Aguinaldo, que podía ser mercado na confitería Ureta ou en La Abundancia, confeccionado en exclusiva para o aguinaldo do soldado de xeito que todos recibiran o mesmo contido. (Delegación de Asistencia a Frentes y Hospitales, 13-12-37).


Non sempre os donativos son tan voluntarios como se facía constar, por exemplo, unha nota do goberno civil do 3-9-37, resalta que os empregados da conserveira Herrero, de Marín, “ están dando una prueba de su gran patriotismo con lo que contribuyen cada uno” aos donativos pro Causa Nacional, pero solo entre ellos hay una sola excepción: la obrera NATALIA OTERO que no solo no contribuye, sinó que llega a exteriorizar su mal ejemplo entre sus compañeros; lo cual, unido a sus antecedentes durante el funesto frente Popular, me precisan, como primera providencia a imponerle una multa de CINCUENTA PESETAS (maiúsculas no orixinal).

Non sabemos se froito da “primera providencia” do gobernador ou a consecuencia de outras “providencias”, o certo é que na colecta voluntaria (sic) da citada fábrica de conservas publicada no Diario de Pontevedra o 10-11-37, Natalia Otero aparece cun donativo de 2,70 pta.


De todos os xeitos, a contía recadada non debía acadar as expectativas das autoridades, pois son repetidas as advertencias do goberno civil. Así, o gobernador Ricardo Macarrón, xa nos primeiros momentos da sublevación (24 de agosto de 1936), escribe:

Pero es tristemente obligado hacer constar, con la indignación que el hecho produce, que, al lado de estos ejemplos nobilísimos y en violento contraste con ellos, podrían citarse ( y se citarán, si es necesario) otros ejemplos de refinado egoísmo, de tacañería avarienta y de cerrada incomprensión, en no pocas personas adineradas [...] viva agazapado el monstruoso egoísmo de estos “emboscados” que solapadamente procuran obtener buena parte en los beneficios de la situación sin aportar en cambio la parte que en los beneficios le corresponde [...] Será doloroso tener que sacar a la vergüenza pública estos casos [...] Será doloroso ciertamente, pero este deber de justicia se cumplirá sin contemplaciones cuando se crea necesario, sin perjuicio de adoptar también otras medidas más expeditivas y eficaces. Todos deben darse por notificados de esta admonición y obrar en consecuencia para evitarse contratiempos.

A nota anterior e outras na mesma liña, son suficientemente esclarecedoras.