jueves, 17 de diciembre de 2015

Día de defuntos, 1944.


Se hai unha tradición popular e estendida por todos os pobos de Galicia, esa é a de lembrar os defuntos adornando con flores e alumeando con velas as tumbas dos cemiterios no mes de Santos; pero fóra dos camposantos aínda existen lugares de morte ou de enterramento de vítimas do golpe militar do 36. Moitos destes lugares son descoñecidos para a maioría da poboación, sen unha placa ou símbolo que nos lembre o que alí sucedeu. Non ocorre así co malecón de Monte Porreiro, lugar de fusilamento de máis dun cento de persoas e que conta cun monumento que nos lembra o sucedido. Outro destes lugares é a chamada “volta do Couto”, na carreteira de Ourense, entre Bora e Tenorio; alí non hai símbolo que nos lembre os crimes cometidos no lugar pero está na memoria das xentes.

No ano 1944 aínda o terror estaba presente con toda intensidade, algúns presos saían das cadeas grazas aos indultos, eran anos de medo e de fame. A guerrilla actuaba nas zonas próximas e a resistencia contra o réxime contaba cunha organización incipiente vinculada, fundamentalmente, co partido comunista. Non eran tempos doados para lembrar publicamente as vítimas republicanas, aínda así, a resistencia foi capaz de efectuar o que foi a acción máis espectacular e inimaxinable da propaganda antifranquista.

Na mañá do primeiro de novembro de 1944, forzas do Servicio de Información da Guardia Civil pontevedresa observaron no malecón de Monte Porreiro e “sobre la trinchera donde durante el Glorioso Alzamiento Nacional se estuvieron verificando los fusilamientos de los condenados a la última pena por los Tribunales en los Consejos de Guerra.” que aparecera unha cruz de madeira cravada no chan, sobre ela unha coroa de flores naturais e, pendente desta, unha cinta de crespón negro dun metro de longo e 14 centímetros de ancho, que tiña pintada con esmalte branco a frase: HONOR A NUESTROS MÁRTIRES. Outra cruz, con coroa e cinta semellantes, foi recollida ao día seguinte na “volta do Couto”, na marxe esquerda da carreteira en dirección á capital.

A ousadía do feito puxo en máxima actividade á “Brigadilla” da Guardia Civil así como á comisaría de policía, pero as xestións para dar cos autores non deron resultado e só puido saberse que as coroas foran adquiridas no establecemento da viúva de Rivas, en Poio, por un home vestido cunha prenda de coiro; para engadirlle máis aquel ao asunto, quen as despachara fora un policía, xenro da propietaria, que, evidentemente, pouco podía sospeitar do destino das mesmas.

A xustiza militar abre unha causa contra “autores desconocidos de un delito de propaganda subversiba (sic)”. 

Adicado aos compoñentes da tertulia dos martes.

lunes, 7 de diciembre de 2015

Epistolario: carta a Adela e compañeiras.


José Domínguez González era tenente de alcalde de Salvaterra, nativo da parroquia de Corzáns, foi fusilado no castelo do Castro en Vigo ás once da mañá do 24 de febreiro de 1937, xunto con nove persoas máis. Domínguez escribira unha carta de despedida á súa moza Angelina, publicada por Carlos Fernández en Alzamiento y Guerra Civil en Galicia (Ed. Do Castro) e por Alonso Montero no seu libro Cartas de republicanos galegos condenados a morte. (1936-1948) editado por Edicións Xerais. Esta carta dou lugar a un magnífico artigo de Manolo Rivas, no xornal El País, titulado A carta de amor/morte de Pepe a Angelina. Pero esa non foi a única carta escrita por José: na mañá en que o conducían á morte, no corredor do cárcere, José Domínguez entregou a un cabo un papel cunha carta; esta vez non vai dirixida á súa moza senón que o fai a unha muller, Adela Melijosa Suárez, e compañeiras presas. Os funcionarios leron a carta e, como a súa “literatura pugna y es contraria en todo al espíritu que anima al Glorioso Movimiento Militar”, dan parte da mesma á autoridade militar superior. Acompañan o escrito coa consideración de que, se fora dirixida a Adela e compañeiras, sería porque 
 éstas tal vez estarían pendientes de la suerte que sus “compañeros” pudieran correr, viendo contristadas la ejecución de aquellos que por sus doctrinas y sus ideales eran indignos de formar parte de la Nueva España, por la que todos con gran entusiasmo estamos labrando.
Ofrecemos a continuación o texto desta carta:
Queridas compañeras Salud: Cuando ésta llegue a vuestras manos ya no seremos más que un montón informe de materia sin espíritu, porque él habrá volado ya a otras regiones desconocidas. Vamos a formar un eslabón más de la cadena de los mártires que han caído víctimas del odio y la venganza de los enemigos de nuestra santa Libertad. ¡ A vosotras que supísteis dar un ejemplo vivificante de abnegación en este momento de honda tragedia! Os queda una larga y penosa etapa que recorrer todavía, pues ella será la que habrá de culminar en el asentamiento de las bases definitivas de la nueva Sociedad, más humana, más justa y equitativa.
Vosotras por el imperio de una autodeterminación histórica, llevaréis el faro potente que ha de iluminar el sendero que os ha de conducir triunfalmente en pos del ideal superior por el cual hemos ofrendado nuestras vidas!
Que el ejemplo de estas trágicas horas vividas sea un constante emolumento en la lucha en que estáis empeñadas... Vuestro y de la causa. José Domínguez.
A persoa a quen ía dirixida a carta, Adela Melijosa Suárez, “A Santanderina”, de 40 anos, presa por orde gobernativa no cárcere vigués, participara en numerosos actos da Fronte Popular e fora elixida vogal da Agrupación de Mujeres Antifascistas en marzo de 1936. O informe da comisaría (5-5-1937) era demoledor: mala conduta pública e privada (separada do seu home e convivindo cun “destacado revolucionario” fuxido), reventadora de mitins das dereitas, facer unha festa para celebrar o asasinato de Calvo Sotelo, abortista, e ademais tiña “una casa muy bien amueblada cuyos gastos no están justificados de una manera lícita, creyéndose que recibía de una manera directa o indirecta fondos de Rusia para favorecer la propaganda comunista.”
Con motivo da incautación desta carta ábreselle unha causa militar celebrándose o consello de guerra o 7 de xullo de 1937 en Vigo. O fiscal militar, logo de facer referencias á súa vida privada e significación política, non atopa “razón fundamental en que asentar y hacer forma una figura de delito” e retira as acusacións aínda que fai unha apelación para que sexa sancionada gobernativamente. O tribunal falla absolvendo á procesada.
Fontes: Causa 669/37. AIMN.
Adicada a Telmo Comesaña, Antonio Monroy e a Asociación Viguesa pola Memoria Histórica do 36.