Os montes do común eran unha fonte básica para a subsistencia da economía veciñal. Os pastos, as landras e as castañas proporcionaban alimento a rabaños de animais (cabras, ovellas, vacas...), as leñas secas e piñas utilizábanse como combustible nas lareiras e cociñas de ferro; o toxo e a broza servía como cama do gando e, posteriormente, sería o esterco para os campos. As pedras tamén se utilizaban nas construcións.
Xa en anos anteriores á 2ª República se levaran a cabo repoboacións forestais pero na inmediata posguerra incrementouse esta política repoboadora, que levou consigo a perda do uso veciñal de gran parte da superficie do monte comunal. As deputacións, que achegan os terreos (propios, dos concellos, comunais ou de particulares que se adhiren) xunto co Patrimonio Forestal do Estado, son os grandes impulsores e contan coa colaboración dos concellos, que poñen os montes á súa disposición. Algúns dos máis importantes defensores da repoboación en etapas anteriores, como Daniel de la Sota ou Rafael Areses, son referencias destacadas logo do golpe de estado do 36.
Créanse os consorcios forestais e os beneficios da venda das madeiras repártense de xeito proporcional entre os tres organismos que os integran: Deputación (35%), Patrimonio Forestal do Estado (25%) e concellos propietarios (40%). A xunta provincial encargada de dirixir o proceso está composta por un presidente (Patrimonio Forestal do Estado), un vicepresidente (Deputación), dous representantes dos concellos consorciados, o xefe do servizo forestal da Deputación e o xefe provincial de FET y de las JONS.
Para efectuar as tarefas de plantación e evitar os danos causados polo pastoreo, cércanse os montes mediante postes de pedra (cada 5 m.) e arames; a parte que se reserva fóra do cercado para aproveitamento da veciñanza mediante pastos, leñas e esquilmos, é discrecional e sempre subordinada ás necesidades da repoboación. Na maioría das veces resulta insuficiente e son numerosos os casos de reclamacións; no ano1941, veciños de Campañó e Alba solicitan a rectificación da liña de plantación por non quedar espazo para pastoreo; noutras localidades repítense estas peticións que, maiormente, teñen resposta negativa.
Diante dos prexuízos causados, a veciñanza articula estratexias de resistencia cun variado repertorio de accións. Unha das máis estendidas ten que ver coa provocación de incendios na “forestal”. O bo coñecemento do terreo e o tipo de especies empregadas nas plantacións (piñeiros, eucaliptos) facilita o éxito. Esta acción vese complementada por tácticas de resistencia pasiva mediante a abstención ou o entorpecemento das tarefas de extinción. Xa en etapas anteriores aos consorcios do franquismo se empregara esta táctica.
Son moi numerosas as novas sobre incendios, xa no ano 1937 hai grandes incendios na Portela, O Xiabre e no Castrove tendo que intervir o exército e falanxistas; en diversos plenos da Deputación trátase o asunto. A modo de exemplo, incendios en zonas repoboadas de Ponte Sampaio, Pazos de Borbén, Xeve, O Morrazo.... Sobre os autores, o xornal falanxista El Pueblo Gallego (15-9-1937) afirma:
Los montes no arden solos. Alguien INTENCIONADAMENTE, provoca estas catástrofes, que, además, muchas veces, ponen en peligro las propias haciendas y vidas de los campesinos.
Esos incendiarios – acaso derrotistas, a buen seguro marxistas, ya que del marxismo es la exclusiva de los incendios, de las destrucciones, de los robos – son unos canallas, unos grandes criminales, a quienes hay que perseguir, descubrirlos a todo trance, para aplicarles el inmediato y severo castigo que merece su criminalidad.
O 7 de outubro de 1945 prodúcese un incendio en S. Adrián que chega ata o monte Xaxán; os alcaldes de barrio de Currás e Domaio non acoden a apagalo a pesar dos toques de alarma, só se acercan algúns veciños ao día seguinte; dáse conta ao gobernador para impoñer sancións por falla de auxilio. O 10 de outubro dese ano, nun incendio en Xeve só acoden 8 veciños de Maúnzo pero non acoden os de Santa Cruz nin os dos Fontáns. O 10 de setembro de 1941 tamén se denuncia a falla de asistencia e colaboración de veciños de Vilaboa. Na sesión da Deputación pontevedresa do 23-10-1946, denúnciase que en varios lugares os alcaldes de barrio requiridos non acudiran a apagar o lume. No incendio da Chan de Baxil, en xullo de 1938, que causou uns danos de 10.165,60 pesetas, o servizo forestal supón que “haya sido provocado intencionadamente y que los autores deben ser vecinos de Domaio”.
O pleno deputacional do 29 de setembro de 1937 tomou o acordo de pedir ao gobernador que tomase medidas para investigar os autores dos repetidos incendios nos montes. O servizo forestal fai notar que a repetición dos lumes “con una contumacia verdaderamente criminal” fai que se inste a investigar e tomar medidas extraordinarias, que serían en beneficio da economía nacional. Autorízase que o enxeñeiro director do servizo reforce a vixilancia nocturna e diúrna. Ademais do servizo de gardería, dotado con carabinas Destroyer, participa activamente a Garda Civil obrigando a veciñanza a participar na extinción.
Outra táctica de oposición consiste nos danos nas árbores (cortar ou arrincar as plantas) e na invasión cos rabaños da zona replantada. Son numerosas as sancións impostas por “pastoreo abusivo” e danos ás plantacións.
En ocasións as accións son de moita importancia; no ano 1950, na zona do Acival, atácase directamente os cercados e destrúense. Prudencio Landín, apoderado do contratista encargado dos traballos (José María Ceballos), dá conta do sucedido:
En este monte y en todo el perímetro fueron derribados unos 600 postes (asunto en el que intervino la Guardia Civil de Campo Lameiro) y, repuestos nuevamente por el destajista, otra vez fueron derribados y rotos. Esta segunda vez no fueron levantados.
Unha das finalidades das repoboacións desde os primeiros momentos tiña que ver coa fabricación de celulosa. Empresas de fabricación de pasta de papel como SNIACE (Sociedad Nacional Industrias Aplicaciones Celulosa Española S. A.) ofrécense a facer convenios para plantar eucaliptos e crear unha fábrica de celulosa en Pontevedra; así llo comunica (1951) o director xeral, Eugenio Calderón Montero-Ríos, ao presidente da Deputación. Por certo, Eugenio Calderón fora nomeado en setembro de 1936 subdelegado de Orde Pública en Pontevedra nunha negra etapa caracterizada pola eliminación extraxudicial de desafectos ao golpe militar.
Como veremos, os grandes impulsores da fábrica de celulosa foron un grupo de enxeñeiros de montes da Deputación e do Patrimonio Forestal do Estado, con valedores políticos entre os que destaca Daniel de la Sota.
Xa en setembro de 1937, os enxeñeiros Rafael Areses (xefe do distrito forestal) e Diego Terreros (enxeñeiro encargado do servizo) presentan unha instancia á Deputación sobre a procedencia de interesar da superioridade que facilite a instalación en Pontevedra dunha fábrica de pasta de papel. Está acompañada dunha memoria elaborada polo tamén enxeñeiro de montes Ignacio Echeverría. Nela trátanse aspectos técnicos e económicos que se poden ofrecer para unha fábrica de pasta química á sosa e de pasta kraft.
No mes de outubro, visita a provincia o Inspector General de Montes Rafael Baró; percorre os montes repoboados acompañado dunha comisión de deputados provinciais, dos enxeñeiros do servizo de repoboación Terreros e Basanta, de Rafael Areses e dun enxeñeiro designado pola Junta Técnica del Estado, para estudar as posibilidades de instalación da fábrica. Baró considerou a repoboación “adecuadísima para el objeto a que se pretende destinar”.
A futura fábrica de pasta levaríase a cabo nun proxecto independente das papeleiras xa existentes. No pleno da Deputación do 12 de abril de 1957, o presidente, Luis Rocafort Martínez, informa da constitución da xunta xeral da “Sociedad de la Celulosa de Pontevedra”, da que era conselleiro. Precisa que a fábrica necesitaría 150.000 m3 de madeira ao ano e que o ano anterior, só na provincia pontevedresa, cortáranse 247.000 m3.
Neste proxecto, auspiciado polo Instituto Nacional de Industria (INI), as interrelacións entre empresa e a Deputación son tan notorias que o enxeñeiro do servizo forestal da entidade, José Taboada Lobit, simultanea o emprego co de delegado da Empresa Nacional de Celulosa. Non parece moi exemplar o asunto e a Deputación césao (13-2-1959) por incompatibilidade. Posteriormente o Tribunal Supremo falla a favor de Taboada pero, a finais de 1960, o propio enxeñeiro solicita o cese voluntario, precisamente por incompatibilidade.
A posta en marcha da fábrica, que tamén foi obxecto dunha forte resistencia veciñal, ocasionou unha serie de problemas. As repercusións no medio pola súa localización nunca se tiveran en conta seriamente. No pleno provincial do 3 de agosto de 1963, ao tratar da renuncia do concello de Poio para efectuar obras de acondicionamento na praia de Lourido, afírmase:
Y resultando que el Ayuntamiento para fundamentar el cambio alega que dada la proximidad de la playa, que se pretendía acondicionar, al emplazamiento del complejo industrial de “Celulosas de Pontevedra S.A.” y toda vez que dicho complejo, como es público y notorio, por las causas que sean, provoca la emanación de olores nauseabundos y de resíduos de espuma procedente de los estanques de lavado, así como de productos de transformación no recuperables, que en muchas ocasiones invaden las playas de la ría, en especial la que nos ocupa, lo que practicamente elimina la afluencia de veraneantes y turistas y, en definitiva, lleva a la conclusión de considerar absurda, al menos mientras no sean corregidas las deficiencias apuntadas, la inversión de la subvención de referencia en las obras citadas, no siendo por ello rentable el gasto.
