domingo, 24 de julio de 2016

Un militar leal: Rogelio Bugallo Orozco.


Esquécese a miúdo – moitas veces de xeito interesado – que a postura do exército non foi unánime contra o goberno republicano, senón que moitos mandos permaneceron fieis ao seu xuramento de lealdade á República; algúns a pesar de non coincidir coa súa ideoloxía. En Galicia, os tres altos mandos da Mariña e do Exército ( contralmirante Antonio Azarola, xenerais Enrique Salcedo e Rogelio Caridad ) foron fusilados por non apoiar o golpe; en Pontevedra, o xeneral José Iglesias e o coronel Mario Sánchez, que se sumaron a última hora forzados pola oficialidade, pronto foron destituídos aínda que salvaron a vida.
Fronte ao esquecemento, rescatamos hoxe a historia dun deses militares que tiveron unha actitude de enteireza, valentía e respecto á legalidade non sumándose á rebelión militar, coas consecuencias que esta actitude lles ía supoñer.
Rogelio Antonio Bugallo Orozco pertencía a unha coñecida familia de Lérez; a súa irmá Carmen foi unha das mulleres pioneiras no acceso a estudos universitarios e residiu, dende 1932 a 1935, na madrileña Residencia de Estudiantes herdeira da Institución Libre de Enseñanza; foi profesora de Filosofía no instituto masculino de Pontevedra e casou co benquerido e inesquecible catedrático de Ciencias Naturais Mariano García Martínez (“Don Mariano”). Outro irmán, Emilio, estudou arquitectura e ocupou o cargo de arquitecto municipal de Vigo, cidade na que deseñou o auditorio de Castrelos ou, cousas da vida, o conxunto da cruz do Castro, símbolo franquista que aínda pervive naquela cidade.
Rogelio Bugallo foi un alumno brillante, a principios de século sempre aparecía nos listados da academia Balmes encabezando os cadros de honra con matrículas de honor e sobresalientes. Optou pola carreira militar e ingresou no corpo de Enxeñeiros; en 1936 estaba destinado como capitán no rexemento de Transmisións do Pardo.
O 18 de xullo chegou a Lérez de permiso antes de desfrutar dunhas vacacións no balneario de Guitiriz. Ante as noticias do levantamento militar, tenta comunicarse cos seus superiores a través do goberno civil, pero non o consigue. Triunfante o golpe en Pontevedra, non se presenta ás novas autoridades militares: máis tarde aduciría que non o fixera porque se enterara pola prensa, que o goberno desautorizara a proclamación do estado de guerra e, ademais, en Lérez, parroquia na que residía, a orde pública estaba en completa normalidade.
Recibida a orde, dada pola autoridade militar, de presentarse, négase a facelo e contesta co seguinte escrito:
En contestación a su atento escrito fecha 27 de julio pongo en su conocimiento que no perteneciendo a tropas insurectas (sic) no me presentaré en esa Comandancia mas que en calidad de arrestado o para restablecer el orden público. Lérez 27 de julio de 1936. El capitán. Rogelio Bugallo.
O comandante militar ordena a súa detención e instrúeselle causa militar na que actúa como fiscal o capitán de Artillería Guillermo Jack Caruncho, que considera a existencia dos delitos de inxurias ao exército e institucións armadas e desobediencia. No interrogatorio a que foi sometido, Rogelio Bugallo non se priva en especificar o que considera como tropas insurrectas: “todas aquellas que estén en contra del Gobierno formado legalmente con el apoyo de las Cámaras y por las Leyes vigentes en el País.”
Non sabemos se porque a mentalidade dos golpistas non concibía esta actitude de acatamento á legalidade por parte dun militar, ou se foi debido a un intento familiar para libralo dunha condena, ordénase a dous capitáns médicos que recoñeceran ao detido xa que, dende que estaba preso, padecía insomnio, excitación nerviosa que alternaba con estados depresivos e outras alteracións de carácter psíquico. Os médicos aprecian normalidade física e, no aspecto psicolóxico, fan ver a dificultade que sempre existe para afirmar o estado normal ou patolóxico da mentalidade, pero si poden afirmar que Rogelio Bugallo “razona con lógica, tiene concepto exacto de la honorabilidad y de la justicia, conserva en su totalidad la memoria actual y retrógrada y a todas cuantas preguntas se le hacen contesta tal y como podría hacerlo la persona más sentada y normal.”
Non negan a posibilidade da existencia dun “fondo neurósico” exacerbado pola reclusión, polo que consideran conveniente que se lle permita saír ao aire unha hora polas mañás e outra pola tarde; rematan o informe reafirmándose na constatación dun “fisiologismo completo” na exploración do seu sistema nervioso e mental.
O consello de guerra de oficiais xerais celebrouse en Pontevedra o 30 de outubro de 1936 e foi condenado a un ano de prisión por inxurias e a tres anos e un día de prisión militar por desobediencia; engádense as accesorias de separación do servizo e suspensión de todo cargo e dereito de sufraxio durante o tempo da condena.
O 13 de xuño de 1969 faleceu en Lérez (Pontevedra) destacando os xornais “lo mucho que se le quería por su caballerosidad, afable trato y carácter servicial.” (El Pueblo Gallego, 14-6-69)
No BOE do 12 de maio de 1949 declárase a caducidade dun rexistro mineiro de volframio en Camariñas, por renuncia do seu titular Rogelio Bugallo Orozco. Coincidencia ou non, este rexistro levaba o nome de “Lealtad”.
Documentos reproducidos: El Pueblo Gallego, Archivo Intermedio Militar del Noroeste.

martes, 12 de julio de 2016

Epistolario (3): Unha carta de Lago Búa.

O vindeiro 17 é o día no que moitas persoas visitarán a illa de san Simón no acto de homenaxe ás vítimas; na memoria de moitas delas estará a figura do inspector de prisións Fernando Lago Búa. Fai tempo xa lle adicamos unha entrada neste blogue, hoxe volvemos a facelo coa transcrición da carta que lle escribiu ao comandante instrutor Luis de Vicente horas antes de ser fusilado.
Vigo dos de Enero de 1937.
Sr Comandante Juez D. Luis de Vicente.
Muy Sr mio: Quiero morir con toda tranquilidad de conciencia y como mi propósito era hacer entrega de cincuenta y tres pesetas al padre del Maestro Nacional fusilado el dia veinte de Octubre en Pontevedra a las cuatro de la tarde en el Parque de Artillería; ese dinero ruego se lo entregue del que me cogieron a mi; pues quinientas pesetas de las entregadas por el barbero del Lazareto eran mías en ellas incluídas las pesetas del referido maestro. Yo pido perdón a todos los que por mi han sido ofendidos y ruego a Dios perdone a los que me juzgaron y a V; ya muerto que Dios no me tenga en su gloria si yo fui un traidor, ni merecía ser juzgado como tal; di por mi patria todo lo que pude; es incierto y la conciencia le remorderá al que pudo manifestar pretendiese sublevar a los presos; jamás por mi mente entró semejante locura; solo hice actuar con mucha disciplina; y meter temor a los detenidos para que cumpliesen. Deben estar todos con dolor de conciencia y algún dia esta les remorderá; yo ruego a Dios les perdone como yo lo hago.
    En lo de Ramón de Castro me cegó el [ egoísmo?] y en honor a la verdad, manifestaré que dos veces hablé con él, una de ellas metile temor; jamás se había pensado en aplicarle la ley de fugas; por todo ruégole algún dia manifieste a D. Ramón de Castro que solicito su perdón de la otra Vida; ya que en esta confesé mi pecado.
    La injusticia de mi muerte, les remorderá la conciencia a los que me juzgaron.
Esta carta asinada por Fernando Lago Búa  forma parte da documentación da causa 1219/36 pola que foi xulgado. (AIMN. Ferrol).