sábado, 28 de marzo de 2009

Víctor Moldes Carro ( e II )

O atestado é instruído polo alférez da G. Civil Francisco Muñoz, prestando declaración, entre outros, Víctor Lis que manifesta:

Que el Víctor Moldes es dirigente de la Comarcal Obrera Agraria de Pontevedra, elemento peligroso, que ejerció una verdadera dictadura sobre los obreros, imponiendo multas, declarando Boicot y privando del trabajo a aquellos obreros y labradores que no se sometían gustosos a sus imposiciones; que dicha comarcal está intimamente ligada a la federación y secundaba todas las huelgas y demás conflictos de orden público que se producían, sin motivo ni fundamento alguno, obedeciendo solo a su capricho.
Non menos duras foron as declaracións do axente Cienfuegos e de membros da Guardia Cívica, sobre todo dun veciño de Lérez, ao parecer enemigo persoal de Moldes.

Asi mesmo, no informe de antecedentes, actividades e ideoloxía, consta que

...y el Moldes asistía asiduamente a las reuniones íntimas de dirigentes del centro obrero en las que se trataban asuntos de especial confianza. Con motivo del Movimiento Nacional del 20 de julio último, Víctor Moldes transmitió órdenes a las aldeas para que se apoyase el movimiento obrero y estuvo en la tarde del día 20 en el gobierno civil y posteriormente en el Ayuntamiento hasta su evacuación por los rojos. Fué detenido en octubre del 34.

Víctor Moldes declárase inocente e cita a varias testemuñas que poden corroborar o que afirma.

En oficio dirixido ao comandante militar polo Subdelegado de Orden Público, datado no 22-9-36, ponse a disposición do mesmo ao acusado, que estaba ingresado na prisión provisional da Escola Normal e que está considerado como uno de los principales dirigentes del movimiento contra el Ejército en el mes de julio último.

Nun informe da G. Civil (4-1-37) aparece como De mala conducta y antecedentes, comunista y propagandista del frente popular.

O 19-12-36, Moldes declara ante o xuíz militar ratificándose na anterior declaración ante a G. Civil. Recoñece que os elementos obreiros tentaban que as sociedades agrarias fixeran política de esquerdas pero sen conseguilo. Afirma que foi apoderado de candidaturas de dereitas o que amosa as súas ideas de orde.

Na indagatoria celebrada o 15-1-37, fanse constar as sinais persoais do acusado: cabelo castaño, ollos azuis, un metro sesenta e cinco de estatura, nariz longo,boca regular, cara redonda, cellas redondas e viste traxe gris. Ratifícase na súa inocencia e na non participación nos sucesos de xullo. Relata a súa presencia no comercio na mañá do día 20 de xullo e que, ás cinco e media da tarde, marcha para á súa casa de Lérez, coincidindo no camiño con outros veciños, permanecendo no seu domicilio na compaña dos seus fillos Manolo e Víctor.

O consello de Guerra contra Víctor Moldes e compañeiros celébrase os días 16 e 17 de febreiro de 1937, estando o tribunal presidido polo tte coronel Francisco Lorente Armesto e actuando de fiscal o alférez habilitado do corpo xurídico militar D. Manuel María Puga y Ramón. O seu defensor é o tenente de artillería D. Julio Conde González.

A acusación do fiscal é de delito de rebelión en concepto de autor, concorrendo a agravante de perversidade. Apoia esta acusación nas declaracións e documentos antes reseñados. O defensor basea a defensa en diversas testemuñas favorables ao acusado, entre outras a de Víctor Cervera Mercadillo e varias persoas nada dubidosas de oposición á nova situación e tenta desmontar as acusacións dos axentes de vixilancia e outros. Afirma:

y no se diga en contra que los campesinos concurrieron armados a esta capital, influenciados por Moldes, harto lo estaban ellos por personas de intelectualidad y cultura superiores a las de un modesto comerciante de ultramarinos y pobre agricultor. Por si no bastara lo anterior; tenemos también la de que este encartado desempeñaba el cargo de Presidente del Gremio de Comerciantes de Ultramarinos de esta capital, entidad en un todo de tendencia derechista y de orden, pues tal carácter tiene, según es de dominio público, la mayoría de sus componentes, que fueron los que eligieron a Víctor Moldes para que los presidiera.

Preguntado polo presidente do tribunal se tiña algo que expoñer, V. Moldes di que non era máis que un pequeno industrial alleo a toda intervención política, sen que nunca tivera armas nin executado feito delituoso algún e que non tiña máis que dicir.

A sentencia condena a Moldes, Claudio Magdalena, Albino Sánchez e Constantino Gómez á pena de morte. No resultando referente a Moldes afirma:

Resultando que Víctor Moldes Carro, de mala conducta, propagandista del comunismo y presidente de la federación agraria comarcal en esta provincia, con gran ascendencia sobre los obreros del campo, al enterarse del Movimiento Militar se persona en el Ayuntamiento y Gobierno Civil de esta capital y después de cambiar impresiones con elementos destacados marxistas, se pone en comunicación con los obreros del campo afiliados a la sociedad de la que era presidente y consigue concentrar a masas de obreros, los que patrullan por esta ciudad algunos de ellos con armas, y dispuestos a enfrentarse con las fuerzas del Ejército.

O 18 de febreiro Víctor Moldes escribe unha carta de súplica na que suponiendo ha sido condenado a la última pena, fai un repaso da súa vida política e asociativa. Nega que se promovera ningunha folga polas sociedades agrarias e afirma que traballaban solo por e para o campo. En canto aos cargos do xuízo, un era fillo do apaixonamento dun inimigo persoal e os outros estaban equivocados, pide tamén que, se se dubida da súa conduta, se pregunte ao gremio de ultramarinos porque se decide a vida dun pai de familia honrado e bo. Pide clemencia e remata:

Hago nueva súplica a fin de V.S.I. se digne conmutarme la pena por la que crea soy merecedor, teniendo en cuenta que la de muerte es irreparable y que Dios nuestro señor ha sabido perdonar.

A conmutación chega para dous dos condenados, Manuel Buján Rivas e José Acuña Lamas, pero non para Víctor Moldes, Magdalena, Albino Sánchez e Constantino Gómez.

A execución é sinalada para as sete da mañá do 17 de abril, no km 1 da Avenida do Uruguay (Monte Porreiro). A capela instálase nos baixos do cuartelillo da Guardia Cívica e ás catro da mañá léselle a sentencia e fáiselle saber aos reos que podían pedir os auxilios que necesitaran ao que contestan que nada teñen que pedir. Ás sete son conducidos ao lugar da execución:

Colocados los reos en dicho campo, frente al piquete, a las órdenes del Teniente de Asalto Don José Rodríguez Vicente fue dada por este la orden de fuego, recibiendo los condenados los siguientes balazos [...] VÍCTOR MOLDES CARRO, cuatro heridas de armas de fuego en la región precordial, determinantes de hemorragia interna; según manifestó el médico Don Tomás Abeigón Pazos que reconoció los cuerpos de los ejecutados y certificó su defunción, desfilando acto seguido las fuerzas por delante de los cadáveres.

Os corpos dos fusilados son conducidos ao depósito e logo son inhumados no cemiterio de San Amaro da seguinte forma:

...el de VÍCTOR MOLDES CARRO, recibió sepultura en la número 37, zona segunda, fila primera, yendo vestido con zapatos negros, traje castaño a rayas, calcetines castaños y camisa blanca a rayas.

Á dor da súa morte, os familiares teñen que engadir a incautación dos seus bens, o 9 de setembro de 1937, o xuíz de 1ª instancia, D. Serapio del Casero saca a poxa pública os efectos e xéneros embargados sendo os bens mobles taxados en dúas mil duascentas noventa pesetas e trinta céntimos, anunciando o remate da mesma para o día 28 de dito mes. Dita cantidade corresponderíase cuns seis ou sete mil euros actuais.

E logo a volta a empezar e o silencio...

domingo, 22 de marzo de 2009

Víctor Moldes Carro ( I )

Vai camiño dun ano que publicabamos neste blogue unha entrada sobre os fusilamentos do 17 de abril do 37 en Monte Porreiro, hoxe, froito de novas investigacións, posuímos documentación que nos dá máis luz sobre os feitos e sobre as persoas condenadas na causa 115/37. Entre os condenados a morte, a figura de Víctor Moldes Carro ten un lugar destacado polo importante papel desempeñado como un dos líderes do agrarismo pontevedrés.

Para o autor deste blogue, aparte da inxustiza que significa o esquecemento de Moldes ( e, en xeral, de represaliados que non ocuparon postos políticos de carácter institucional relevantes) tamén ten unha compoñente afectiva pois, nas conversas familiares, tivo noticia da súa existencia e morte e das visitas compartidas á illa de San Simón.

Víctor Moldes Carro, fillo de Constante e de Juana, nacera na parroquia de Campañó no ano 1886 e estaba domiciliado en Casaldarado (Lérez), era propietario dunha tenda de ultramarinos na rúa das Cinco Calles, sendo tamén presidente da Federación comarcal Agraria e da patronal do gremio de ultramarinos.

O seu labor na defensa dos campesiños ven de moi atrás: no xornal Nueva Aurora (12-12-1920) aparece un artigo titulado “Lérez Redimido” no que se le:

Hará aproximadamente dos años cuando un grupo de animosos jóvenes, a la cabeza de los cuales se puso Víctor Moldes, tomaron posesión de la directiva de aquella sociedad. [agricultores de Lérez] Al encargarse de sus destinos se encontraron frente a frente, con un verdadero cadáver social. Los dos bandos políticos de la parroquia con sus luchas de baja estofa, la habían cogido en medio, apretándola, hasta matarla. Pero ellos, valiente y animosos, empezaron a reanimarla con el calor de la idea; le extirparon la mala yerba; le inocularon el virus de la emancipación, y gradualmente, desde noventa y tantos socios que había en ella, la elevaron a cerca de quinientos con los que cuenta hoy.

O cambio de rumbo na veterana sociedade lerezá foi notable, sen estar ausentes as expulsións de persoas ás que se cualificaban de caciques; no mesmo xornal (15-08-20), José Paz conta:

La Junta Directiva, observando que en el seno de la Sociedad había elementos podridos, inició el saneamiento logrando la expulsión de alguno de ellos y trabaja activamente en busca de los demás traidores de la causa agrícola... e remata cun chamamento: Trabajadores del campo, explotados agricultores, el continuar pagando foros en el siglo XX, es una cobardía.

Na constitución da Federación Agraria Comarcal aparece como vocal; sobre a ideoloxía que aparece detrás da mesma naqueles momentos, non está de máis o que dí o mesmo xornal (20-6-20).

Esta Federación tiene consignado, en sus estatutos, que marchará de acuerdo con la táctica y orientación del Partido Socialista Obrero español.

Víctor Moldes alcanza a presidencia da federación e durante o seu mandato ten lugar en Pontevedra un Congreso Agrario, os días 25 e 26 de maio de 1935. Os acordos deste congreso, combinan os de carácter político e social cos de temática especificamente agraria ou gandeira; así, piden a amnistía dos presos políticos e sociais, opóñense activamente á pena de morte e o estado de excepción , a liberación nacional e social de Galicia, levar a cabo unha campaña contra o fascio e a guerra e, xa no ámbito agrario, a anulación do tratado co Uruguai e Arxentina como prexudiciais para a gandería galega así como toda importación de carnes conxeladas, libre destilación e venda de augardente, libre introdución do millo, abolición total dos foros, creación de comités de campesinos en toda a provincia, defensa do ferrocarril, protexer a gandería levando a cabo unha loita intensa contra os intermediarios e o contrabando do gando, crear bodegóns na capital para a venda de viño do país, etc.

Remata o congreso cun chamamento ás organizacións disidentes para que se integren na Federación e a unificarse nas distintas parroquias sin represalias de ninguna especie e imposiciones de una u otra parte. Lembremos que, nos anos 32 e 33 e froito das tensións entre socialistas, comunistas e outros, houbera escisións en diversas sociedades de agricultores: Marcón, Alba, Cerponzóns, Tomeza, entre outras.

Moldes tamén participa na campaña electoral dando mitins do Frente Popular como o que ten lugar en Campañó o 8 de febreiro do 36, xunto con García Filgueira, Víctor Casas e Echeverría. Logo das eleccións de febreiro do 36, a actuación de Víctor Moldes foi posta en cuestión por algúns, mesmo pola sociedade de agricultores de Lérez, sendo acusado de tachar da lista da Fronte Popular os nomes de Alonso Ríos e de Viana para acoplar candidatos doutras listas, tamén se estende o rumor de que actuara como apoderado dos centristas. No xornal El País (19-3-36), aparece un solto asinado por X e titulado “Maniobras Sucias” con diversas acusacións contra Moldes. De todos os xeitos, nunha acta de Unión Agrícola de Lérez (31-3-36) proponse, por maioría de votos, a Víctor Moldes e José Cons para candidatos ás futuras, e nunca celebradas, eleccións municipais.

Tras o golpe militar do 20 de xullo, Víctor Moldes ao igual que numerosas persoas comprometidas coa república, anda fuxido polos arredores da capital. Segundo as súas declaracións, no monte Castelo estivo con Alejandro Gama, Claudio Magdalena, o mestre Guillán e outros. Foron axudados por varios veciños da zona do Castelo ( varias fontes orais apuntan tamén á protección do párroco Don Leandro que o acollería no mosteiro). Días despois foi fuxindo ata Padrón e volveu por Vilanoviña, onde estivo varios días, para regresar a Lérez onde foi detido polos homes de Lis o 15 de setembro do 36. (A data do atestado é esta, en contraposición coa dada polos xornais nos que figura o 16).

lunes, 2 de marzo de 2009

Un desaparecido: Jesús González "O Suma y sigue"

Na represión subseguinte ao golpe militar non solo debemos considerar a os mortos ou encarcerados senón que hai un grupo importante que son os desaparecidos. Algúns serían persoas asasinadas mediante os “paseos” e que os seus cadáveres non foron atopados ou identificados, outros foron fuxidos á zona republicana ou ao estranxeiro e que as voltas da vida lles impediron dar novas á súa familia ou ben refixeron a vida desbotando calquera tipo de contacto coa súa terra e, por último, temos a aquelas persoas que morreron no intento de fuxida ou por outras circunstancias.

Fai algún tempo, Dª Elisa González Álvarez, muller exemplar comprometida no movemento cidadán contra a droga, falounos do caso dun destes desaparecidos: o seu pai, Jesús González González, o “Suma y sigue”, desaparecido no mes de agosto de 1948.

Diversas pescudas non aportaron ningunha pista sobre as circunstancias da desaparición pero sí sobre a personalidade do mesmo.

Jesús era natural de Toén (Ourense), propietario da taberna “Suma y sigue” na rúa Riestra nº 34, en Pontevedra e que, logo do golpe, tivo outra en Joaquín Costa cerrada a miúdo pola policía. Tamén era propietario dun coche do punto.

Cando a sublevación militar, escapou a Ourense sendo detido e estando preso un tempo naquela provincia, posteriormente permanece na illa de S. Simón sendo posto en liberdade o 18 de maio de 1937. Nun informe da comisaría pontevedresa datado no 22-6-38 (AIMN de Ferrol), afírmase que non estivera inscrito en ningún partido da F. Popular pero que a súa ideoloxía era “completamente izquierdista”.

O mesmo día, 22 de xuño de 1938, publícase unha requisitoria a varias persoas e, entre outros, atópase Jesús González (a) “Suma y sigue” ou “ Sumata” como encartado nun delito de rebelión debendo comparecer no prazo de 48 horas no xulgado militar. Nun rexistro efectuado na casa de Ricardo Villamil, atopan un número de Mundo Obrero, propaganda comunista, munición, carnets da Guardia Cívica e “ una tarjeta de Jesús González González, automóviles de alquiler = Servicio Permanente = Teléfono 338. Riestra 34= Pontevedra”.

Xa nos días posteriores ao golpe, nunhas declaracións atribuídas a Alfonso Vega (fusilado o 7-12-36), maniféstase que Ricardo Villamil, Desiderio Gómez Comesaña, un tal Manolo, chófer de Cangas do Morrazo [ Manuel G. Corbacho, morto o 12-12-36 en Salcedo], xunto con Jesús González e nun coche propiedade deste último, esconderan, primeiro no bar Grove e logo nunha casucha en Campolongo a Antonio Fandiño, implicado no asasinato de Secundino Esperón. No mesmo coche sacárano da cidade e, cando volvían, foran tiroteados pola Guardia Civil recibindo o coche varios impactos que Jesús González leva a reparar a Vigo.

O día 25-6-38 comparece o “ Suma y sigue”e desmente os feitos que se lle imputan. Sofre diversas detencións e na súa casa dispón dunha imprenta na que se tira diversa documentación clandestina. A presión policial era cada vez máis abafante e foi encausado nun sumario pola xurisdición especial sobre actividades subversivas.

Segundo lembra a súa filla, o 14 de agosto de 1948 , na víspera da Peregrina [ data aproximada pois a Peregrina foi o 8 de agosto naquel ano], nun camión de chatarra propiedade dun construtor pontevedrés, foi trasladado a Cangas. O plan era unha fuxida por mar dende aquel porto xunto cunha trintena de persoas tamén perseguidas, utilizando un barco vello mercado para tal fin. As sospeitas son de que houbo “un soplo” e o barco foi afundido.

Os anos 1947 e 48 foron de moita presión policial sobre os opositores ao réxime coa desarticulación de numerosas células do partido comunista polo que entra dentro da lóxica a idea da fuxida. Porén non temos constancia da desaparición doutras persoas da zona nesas datas.

Un misterio engadido é a recepción pola familia, tempo despois, dunhas tarxetas das que tiña como taxista cun texto escrito á man e coa letra de Jesús dicindo: Yo bien, busca chófer.

Polo momento a incógnita continúa...