domingo, 27 de julio de 2008

Mulleres.

Confeso que non estaba previsto escribir esta entrada, pero o xornal de hoxe trata sobre o avance do número de vítimas pontevedresas do golpe, feito polo proxecto de investigación Nomes, voces e lugares e, de pasada, afírmase no artigo que solo houbo unha muller fusilada de Pontevedra.


Abro un paréntese: 1º.- Debemos distinguir entre as vítimas de Pontevedra (68 segundo o informe) e as vítimas en Pontevedra, que superan amplamente os dous centos de persoas. 2º Hai, polo menos, dúas mulleres fusiladas de Pontevedra, ámbalas dúas tras consello de guerra: Consuelo Acuña Iglesias (en sitios aparece Janeiro), o 14-12-36 e Elvira Lodeiro González o 19 do mesmo mes, as dúas de Salcedo e fusiladas en Monte Porreiro. ( Véxase: Morrer en Salcedo).

Pois ben, a lectura do xornal faime lembrar que o papel das mulleres como vítimas da represión tras o golpe, queda moitas veces nun segundo plano, eclipsadas- do mesmo xeito que moitos obreiros- polos casos de persoas máis coñecidas por ocupar postos politicamente máis relevantes.


Non hai maior castigo que a morte pero a dor máis grande, o maior sufrimento, acaso sexa o que afecta a aqueles que sobreviven aos seus seres máis queridos, é unha sorte de morte que se prolonga no tempo. E as sobreviventes foron as mulleres. Elas van sufrir a represión directa do cárcere, das malleiras e outras vexacións que non custa traballo supoñer e que se calan, pero tamén serán as que teñan que tirar para adiante, moitas con fillos pequenos, cos seus homes mortos, no cárcere ou fuxidos e cos seus bens incautados pola lei de responsabilidades políticas. Algunhas andando no estraperlo ou na busca do volframio ou traballando de sol a sol, como a filla e neta de R. Meis que aproveitaban a lúa chea para sachar o seu millo porque de día tiñan que ir ao xornal.


Poñámonos no lugar de Celia, Marina, Angelita...ás que lle cortan o pelo ao cero e lles pintan UHP na fronte por teren desfilado coas milicias, soportando as burlas, mesmo as cancións da época ( Pelonaaa, sen pelos/cuatro pelos que tenías/ los vendiste de estraperlo...).

Poñámonos tamén no das mulleres que, escondidas na xunqueira do Cobo, escoitan cantar aos seus homes e familiares e logo os disparos, un 17 de abril do 37.


¿Cal sería a dor da muller dun dos fusilados de Marín que, segundo me contaba a súa filla, bótase a correr detrás da camioneta que saía da Normal ata Monte Porreiro e, cando chega alí, xa o seu home estaba morto e volta a unha funeraria para que lle fíen unha caixa que leva ao lombo para que non o enterren sen ela?


Tampouco é difícil imaxinar a cara de terror cando os cívicos entraban na casa furando os bocois, indo o viño a monte, co pretexto de ver se había escondidos dentro.

¿ Que pasaría pola cabeza de Maruja cando vai correndo a ver o corpo torturado e mutilado do que fora, facía anos, o seu mozo e que no agosto do 36 aparece na subida a Bora?


Tamén é o momento de lembrar á señora Carme e as idas ao monte para buscar toxo e deixarlle comida e roupa aos seus irmáns, fuxidos entre Mourente e Marcón.


¿Cal non sería a dor de Ita Lia Kuper mentres le a carta (estarrecedora di un comentarista neste blog) que lle dirixe o seu fillo Jacobo Zbarsky antes de morrer?

¿A cantas mortes equivale a dor da muller entrada en anos que aparece nunha foto abrazada ao piñeiro da carretera de Campañó, na Caeira, onde xunto a outros compañeiros, fusilaron ao seu fillo Víctor Casas?.


Calquera día, hoxe sen máis, é preciso lembrar a Consuelo e Elvira e aos centos de mulleres que sufriron, nelas e nos seus, a barbarie.

martes, 22 de julio de 2008

Ramón Meis, o da vontade de ferro.

Vivía en Cons, parroquia de Mourente, serrador, de condición moi humilde. En Acción Obrera (17-8-1918) aparece a seguinte carta:

Estimado amigo y compañero, acabo de enterarme con pena que Ramón Meis, el abnegado y consecuente compañero, se encuentra en el Hospital, de un padecimiento que para su curación echará largo tiempo. Me consta que su esposa e hijos-todos menores de edad- no tienen recursos de ninguna clase. A Vd y demás compañeros dejo las iniciativas para mejorar la condición de esta familia, para lo cual remito cinco pesetas. Soy de Vd y de los oprimidos compañero, José Viñas.

A redacción do xornal dá conta da apertura dunha subscrición para “el humilde y esforzado Meis, el de la voluntad de hierro” e na que aparecen aportacións do dito Viñas, Manuel Portas, Isidro Casasbellas, Vicente García Temes, entre outros. A sociedade de canteiros entrégalle a Meis 25 pesetas.

Participa no mitin antiforal do 29 de novembro de 1908, organizado pola sociedade de agricultores de Lérez, representando aos agricultores de Mourente dos que era dirixente; é unha das primeiras intervencións destacadas dun membro do partido socialista en mitins agrarios.

En outubro deste ano fala nun mitin “Pro Pan y Moralidad” organizado polo partido socialista e a Federación de Traballadores e no 1930, é elixido membro do Comité executivo da Federación Agraria Comarcal.

Persoas que o coñeceron din que tiña un carácter “un pouco botado para adiante” e contan que con ocasión da morte dun neno fillo dun compañeiro, levou aos nenos e nenas de Cons, cun laciño vermello no brazo, acompañando ao defunto e logo botou un discurso no cemiterio.

Cando o golpe do 36, xa entrado en anos, anda escapado pero é capturado polos cívicos na zona de As Zorretas. Unha filla e unha neta removen a terra fresca en Monte Porreiro pero non atopan o cadáver. Os rumores dicían que o enterraran deixándolle un puño fóra. Con posterioridade, chega algún escrito á súa casa con comentarios humillantes sobre os seus últimos momentos: a vinganza máis alá da morte. Do seu pasamento non hai constancia en ningún rexistro nin listado.

As penalidades familiares non acaban aí, unha das fillas, Otilia Meis Pintos, é detida polos cívicos, as présas dun deles, tamén veciño de Mourente, fan que queira levala a medio vestir cun biso, un dos xefes permite que se vista. Estivo detida acusada de esconder armas, estar na Alameda de Pontevedra o 20 de xullo e tomar parte en todos os desfiles,tampouco escapou ao conseguinte rapado ao cero e outras humillacións.

miércoles, 16 de julio de 2008

Balillas, flechas, luceros, margaritas...



O adoutrinamento da xuventude é unha característica común aos réximes totalitarios calquera que sexa o seu signo. A partires do golpe militar do 36, atopámonos con varias organizacións xuvenís encadradas nos distintos grupos políticos que apoiaron o levantamento. As organizacións independentes, como os Exploradores, serán disoltas en Galicia no ano 1938.


Os carlistas ou requetés contan cos seus Pelayos, caracterizados pola boina vermella:


Somos niños los Pelayos

mas seremos sin tardar

los soldados más valientes

que a su Patria salvarán

A Falanxe viste de azul mahón aos seus mozos, Flechas:


Somos los flechas la guardia del mañana,

que en los luceros su puesto tienen ya.

Los camaradas caídos nos esperan;

el santo y seña, Falange nos lo da.


As Juventudes de Acción Popular (JAP) contan tamén coa súa sección de Chavales que fortalecen corpo e espírito con camiñadas como a que nos describe o Diario de Pontevedra (3-2-1937):

En la tarde de ayer fueron a Puentecaldelas y La Lama, una sección del Batallón infantil de los “Chavales” de la J.A.P., con escuadra, banda y bandera, al mando de su jefe Enrique Montes Blanco. En La Lama, fueron obsequiados por el alcalde, don Ramón García, con pastas y copitas de Jerez. En Puentecaldelas también se les hizo un gran recibimiento, teniendo que desfilar los “Chavales” repetidas veces porque el público no cesaba de aplaudir a estos valientes soldados del mañana.


A linguaxe e as formas marciais, como se ve, non están ausentes de todo o referido a este tipo de agrupacións. De todas elas vai ser a de Falanxe a que impoña a súa hexemonía. Nun primeiro momento non adoptarán o nome de Flechas senón o de Balillas, nome tomado das xuventudes fascistas italianas (Obra Nacional Balilla), creadas por Mussolini no ano 1926, e que, xunto coas Xuventudes Hitlerianas, servía de modelo ás Organizaciones Juveniles (OOJJ), nome co que eran coñecidas pois o Frente de Juventudes non se crea ata o ano 1940.

O primeiro delegado nacional de organizacións xuvenís de Falanxe foi o coronel e falanxista Mateo Torres Bestard, moi relacionado coa nosa provincia pois foi nomeado gobernador civil da mesma no 37, impoñendo un estilo singular no desempeño deste cometido. Segundo parece foi o impulsor dun lema que ía ter un longo recorrido no réxime : Por el Imperio hacia Dios.


A unificación política tamén afecta ás distintas seccións xuvenís que quedan estruturadas do seguinte xeito:

Nenos: Pelayos (7-11 anos), Flechas (11-15), Cadetes (15-17).

Nenas: Margaritas (7-11), Flechas ou Luceros (11-14), Flechas Azules (14-17).

A esta unificación non escapan nin as respectivas revistas de carlistas (Pelayos) e falanxistas (Flechas) que, en novembro do 38 se refunden en Flechas y Pelayos que vai ser referente do cómic falanxista da época.

En Pontevedra, con letra de Carmen Gallástegui e música de Faustino Temes, oficial da Garda Cívica e director da banda de música municipal, estréase en agosto do 36 un himno aos Balillas titulado: ¡ Arriba España!:


¡Arriba España,

balillas,

balillas!

gritemos todos

con firme corazón.

¡Arriba España,

balillas,

balillas!

no desmayemos

en nuestra misión.

[...]

Con alma de soldado

nacemos a la vida

que ya estará regida

por códigos de honor.

Sabemos que la Patria

nos llama y nos espera

y para su bandera

es todo nuestro amor.

[...]

Somos hombres del mañana

somos juventud en flor

y desde esta edad temprana

nuestra Patria es nuestro honor.

Nunca el odio nos engaña,

pues nos guía amor y fe

y el anhelo de que España

sea grande como fué.

sábado, 5 de julio de 2008

Familias represaliadas: Os Zbarsky (2)



-->
A primeira persoa fusilada en Pontevedra, logo de ser xulgada en Consello de Guerra, foi o fillo de D. Abraham, o tamén dentista Jacobo Zbarsky Kuper. Nacido en Lotz no ano 1914, nacionalizado español, a súa militancia política era a socialista.

Con motivo do golpe militar, presentárase no goberno civil vestido co seu uniforme de brigada de complemento de artillería, sendo nomeado polo gobernador Gonzalo Acosta, xefe das milicias populares encargadas da resistencia contra os golpistas. Logo da rendición aos militares sublevados, Jacobo Zbarsky abandona o goberno civil e é detido pola policía na madrugada do día 21 de xullo.

O consello de guerra comeza ás 11 e media da mañá do sete de agosto de 1936, no salón de actos da Deputación e con asistencia de moito público. Preside o tribunal o coronel de artillería Mario Sánchez Sánchez, o militar dubitativo nas horas do golpe e que será expulsado do exército por desafecto a comenzos do ano 1939. De relator actúa o capitán Villavicencio, do corpo xurídico, de fiscal o tristemente coñecido Ramón Rivero de Aguilar, fiscal mobilizado da Audiencia de A Coruña e como defensor, o capitán Manuel López de Roda y Arquer, de infantería, defensor tamén noutras causas máis coñecidas, profesor na academia Kosmos (dirixida polo que sería gobernador de Ourense e fusilado Gonzalo Martín March).

A acusación é a de tomar parte activa na formación de milicias opoñéndose á declaración do estado de guerra, actuar como xefe das forzas resistentes, ameazar cunha pistola ao gobernador se se rendía, facer disparos de pistola a un hidroavión da base Janer que voaba pola cidade... Varias testemuñas ( policías e porteiro do goberno civil) corroboran as mesmas e outras (procesados tamén) o exculpan.

Rivero de Aguilar no seu informe fala
elocuentemente de la política del llamado Frente Popular que conducida al comunismo violaba la Constitución, y convertía la libertad en crímenes, violaciones, asaltos y toda suerte de delitos. [...] El procesado ha sido uno de los principales dirigentes de los elementos marxistas, mancillando el uniforme que vestía, traicionando a España que le abriera los brazos como a un hijo, y que por todo ello pide en nombre de la Justicia la pena de muerte.
(Diario de Pontevedra, 7-8-36).

A estratexia do defensor, moi habitual en López de Roda, centrouse en destacar a pouca idade do acusado (22 anos) que o facía vítima fácil das doutrinas revolucionarias, que as actuacións e a militancia eran anteriores á declaración do estado de guerra e acordes coa legalidade republicana, etc. No peor dos casos, non o considera merecedor da pena de morte senón de prisión maior. É curiosa a argumentación do fiscal sobre o momento da declaración de guerra e que anula de raíz calquera tipo de formalidade xurídica: declara que MORALMENTE o estado de guerra implantouse en toda España o 17 de xullo, esquecendo a necesidade da publicación do bando en cada poboación.

O tribunal dita condena a morte. Jacobo Zbarsky escribe unha conmovedora carta aos seus que non me resisto a transcribir:
Pontevedra, 9 de agosto de 1936.
Queridos míos: Querida madre, perdóname este último gran disgusto que te doy. Dentro de 3 horas moriré, tú bien sabes cuanto te quiero, sin embargo no he querido ver a ninguno de vosotros por última vez, porque si así lo hiciera no tendría el valor de afrontar mi suerte.
Mis últimos pensamientos serán en todos vosotros, sobre todo en ti, madre mía.
Estoy tranquilo, creo que esta tranquilidad me acompañará hasta el último momento.
Piensa, madre mía, que si pierdes un hijo, por ningún ideal más justo. Yo puedo sacrificar mi vida, te queda otro hijo y mucha más familia que harán todo lo posible por consolarte.
Os beso y abrazo a todos queridos, sobre todo a ti, madre.
Tu hijo, que siempre te ha querido y te querrá mientras viva.
(Caeiro, Antonio e outros. Aillados. Vigo: Ir Indo.1995)

Ás cinco da mañá do dez de agosto, no polígono de tiro de artillería, en Figueirido, execútase a sentenza. Jacobo Zbarsky rexeita o ofrecemento de auxilios espirituais e estivo acompañado ata o último momento polo seu defensor, capitán López de Roda e polo xuíz instrutor da causa.
A fotografía foi elaborada a partires da publicada en: Álvarez Vidal, J.M. "El colectivo ruso en la historia del Colegio." Punto de encuentro. Revista Oficial del Colegio de Odontólogos y Estomatólogos de la XI Región. Nº 3. Xaneiro, 1997.