Mulleres no estraperlo.

Eran tempos de fame e racionamento; na década dos corenta, o estraperlo a pequena escala foi o medio de subsistencia de moitas familias e, nesta actividade, foron as mulleres as máis activas. Había un circuíto de mercancías intervidas entre a zona de costa e o interior da provincia pontevedresa no que traían fariña, queixo e outros produtos do campo e levaban café, azucre, arroz etc, sempre burlando o control da Guardia Civil e dos axentes da fiscalía de taxas. Era habitual a utilización dos ómnibus que facían transporte de mercancías e persoas a feiras e festas dos pobos do interior; neles compartían viaxe feirantes e contrabandistas con carteiristas e moinantes. Un caso moi interesante e que serve de exemplo desta actividade e das circunstancias das mulleres que a ela se adicaban é o que relatamos a continuación.

Con motivo da feira na Estrada, ás oito da mañá do sete de xuño de 1948, a Guardia Civil montou un control no quilómetro 115 da carreteira a Santiago; tiñan confidencias de que varios contrabandistas levarían mercancías intervidas nos autobuses con destino a aquela. Deteñen dous ómnibus, un que tiña por propietario ao veciño de Xeve José Sanmartín no que atoparon: 18 kg de café, 54 de azucre, 35 de garavanzos, 6 de arroz, 2,4 de chocolate e 2 de sopa. No autobús de Manuel Palmeiro, de Vilaboa, 15 kg de café, 55 de azucre, 25 de garavanzos, 6 de sopa e 4 de xabón. Ningún dos pasaxeiros se presentou como propietario agás Isaura Pazos, que recoñeceu ser a dona dunha cesta con 6 kg de arroz, 4 de azucre, 1 de garavanzos e unha libra de chocolate.

Cando os gardas incautan a mercancía, Isaura, Rosalía Goris e as irmás Carme e Matilde Casalderrey baixaron do ómnibus 

insultando a la fuerza y tratando de agredirla, para lo que arrojaban sobre la misma los bultos de mercancía que había sido intervenida y piedras, excitaban al resto de los viajeros que se unieran a ellas en su propósito de agredirles e impedir el que se llevase a cabo la intervención de la mercancía.

 Parece ser que chamaran atracadores e ladróns aos gardas. Segundo a forza pública, os donos e o resto dos viaxeiros comportáronse ben e en todo momento estiveron de parte dos gardas.

O suceso podería ser un máis dos centos de incautacións de mercancías dos que dan conta os listados de sancións da época, pero a identidade das mulleres que se resisten á actuación policial préstalle singular relevancia ao caso. Rosalía Goris Cousido, 38 anos, casada, natural de Baión e residente en Pontevedra, era unha habitual do contrabando; en data tan tardía como no ano 1965 sería multada polo tribunal de Contrabando de Pontevedra por un importe de 1134 pesetas e o comiso dos xéneros intervidos. (BOE 5-4-1965). Recoñece que tirou os garavanzos á carreteira. Isaura Pazos Campos, 31 anos, viúva, natural de A Estrada e residente en Pontevedra, aduce que a mercancía era para súa nai, que residía naquela vila, e nega as agresións e insultos, pois só se limitara a forcexar co garda que lle quería retirar a cesta. Apunta o xesto solidario de moitas traballadoras do campo que dicían aos gardas que lles deixaran a mercancía ás mulleres. As irmás Casalderrey Dios, Carmen, 39 anos, viúva, e Matilde, 49 anos, casada, as dúas residentes en Lérez, declaran que non levaban mercancías xa que ían compralas á feira e que, vendo que Rosalía se desmaiaba, dixéranlles aos gardas “que había que tener más corazón, que todos eran de carne humana y que no había derecho.”

As catro son procesadas por un delito de insulto a forza armada; o consello de guerra celebrouse o 7 de decembro de 1948 e foron condenadas a seis meses e un día de prisión. Pero a esta condena había que sumarlle a sanción da delegación de Facenda. Carmen e Matilde, nun escrito no que solicitan a liberdade provisional para atender os coidados da casa e as necesidades familiares, fan constar que a cada unha lles impuxeran a multa de 1260 pesetas que estaban pagando en pequenos prazos por carecer de medios económicos. Preocupadas polos fillos menores de idade, escriben:

 Si ambas fuésemos encarceladas, estas tres criaturas, en edad tan crítica y de salud tan delicada, quedarían en el más completo abandono y miseria.

 De nada lles valería a súa carta, o 17 de xaneiro de 1949 reingresan no cárcere, na que estarían ata o 18 de xuño, data na que son postas en liberdade.

Carme Casalderrey Dios era a viúva de Albino Sánchez Leiro “ O Perrita” fusilado o 17 de abril de 1937. Isaura Pazos fóra a muller do membro da resistencia antifascista Higinio Carracedo Ruzo, morto o 28 de novembro de 1938 nunha acción na que foi abatido por gardas civís e falanxistas; na autopsia do guerrilleiro consta como causa da morte a de “inhibición cerebral”; Isaura fora condenada por un delito de auxilio á rebelión, acusada de esconder e axudar a Higinio. En consello de guerra celebrado o 9 de marzo de 1939 impuxéronlle a condena de 12 anos e un día de reclusión temporal que foi conmutada a dous anos. Queda para outra entrada escribir máis polo miúdo da vida das persoas protagonistas.