> Hoxe Pontevedra nos anos do medo ten a satisfacción de acoller un artigo do profesor e investigador SERAFÍN FONTENLA FERNÁNDEZ, que nos achega á vida e á morte dun cotobadés que non figura nos listados de asasinados nin rexistros pero sí na memoria das xentes.
Manuel Fraga Fentanes naceu en S. Xurxo de Sacos (Cotobade) o 26 de Novembro de 1.889. Casou con Balbina Vilán Quinteiro, catro anos máis nova e da mesma localidade. Manuel emigra a América e Balbina non sabe ler nin escribir, polo ten que recurrir a algún veciño que lle lea e escriba as cartas de e para Manuel. Así que decide, con moito esforzo e en pouco tempo, aprender a ler e escribir. Na Arxentina traballa como xastre :
Manuel Fraga Fentanes. Buenos Aires, 23 de diciembre de 1911.
Sastrería. Especialidad de Casimires Franceses e Ingleses.
Certifico que el Sr Manuel Fraga ha trabajado en calidad de Oficial de Sastre por el término de los años habiendo observado siempre buena conducta.
De volta á terra, pertenece á Sociedade de Oficios Varios de S. Xurxo de Sacos e á Sociedade de agricultores da mesma localidade , ocupando na mesma o cargo de tesoureiro.
Balbina tiña 43 anos no 36 e tres fillos: Evanxelina de 24 anos, Manoel de 22 e Pepe de 16.
Pepe era afillado de Fulgencio de Lis Vilán, pai de Víctor Lis Quibén. Fulgencio, con domicilio na mesma parroquia e no lugar de Cutián, morreu o 4/XI/1.935. Consérvase unha carta moi afectuosa de Fulgencio de Lis a Manuel Fraga F. onde o encabezamento comeza así: “Mi querido primo”. Mutuamente considerábanse familia.
Ó producirse a sublevación militar, Manuel Fraga Fentanes marcha para unha casa- panadería de Seixo, Marín, propiedade dun amigo e alí permanece durante uns días ata que o seu fillo máis novo, a instancia da súa nai, vai buscalo. De volta, á saída de Pontevedra, encóntrase cun veciño, Manolo de …, que lle comunica dúas novas: “Sr. Manuel, non vaia para S. Xurxo porque o andan buscando”; a outra é que el acaba de saír da cadea onde o meteran os seus propios compañeiros da Garda Cívica por negarse a seguir facendo servicios nocturnos, despois da desagradable experiencia de sacar da casa un home con fillos pequenos colgados del e chorando. A Manolo de … déronlle como alternativa alistarse na Lexión e marchaba xa.
Pese a todo, Manuel Fraga vai para S. Xurxo. A súa casa estaba moi cerca do Cuartel da Guardia Civil e alí o citan. Cando volta, Balbina sae ó seu encontro:
-¿Que che querían?
- Que lle asinase un papel en branco.
- ¿Asináchelo?
- Sí.
- Asinaches a túa morte.
- Vou fuxir para o monte.
- Eu vou contigo, se marchas ti eu vou tamén.
A noite do 10 ó 11 de agosto do 36, unha noite dun luns para un martes, catorce gardas cívicos irrompen no domicilio familiar polas portas e fiestras. Mentras Manuel se viste remexen todo. Un grita: “Aquí está”. Era un vestido vermello. Ó darse conta da confusión guíndao con rabia. ¿Qué buscaban? Posiblemente o estandarte da Sociedade de Agricultores de S. Xurxo, aquel que o 1º de Maio do 1.936 encabezaba a manifestación que, partindo de S. Xurxo, foi ó encontro doutra que viña de Santa María de Sacos e que, ó xuntarse na Portela da Cruz, celebraron un mitin. Tamén foi o estandarte que presidíu o enterro civil do irmán de Avelina Aguirre, que voltara de Bos Aires un pouco antes da Guerra, para morrer entre os seus; ou o de Fiuza, encargado da Fábrica da Luz do S. Xusto. Pero na casa de Manuel Fraga Fentanes non encontraron nada e levárono a él, empurrándoo, pegándolle. Un dos fillos grita: Papaíño, non podemos axudarte que nos matan.
Nada máis saír, a familia trata de indagar a onde levaron a Manuel. As pescuzas resultan infroitosas. Unha nova chega a S. Xurxo: En Bora hai un home morto na cuneta. Nun coche de aluguer Balbina e o seu fillo Manolo van comprobalo. Queda no coche, non baixes, mamá. Non é papá. Este ten reloxio de pulseira e papá utilizaba reloxio de peto.
Un rapaz de Tenorio vai coa vacada para unha veiga cerca da Ponte da Rocha. Leva con él un can de caza. Sínteo ladrar a parado. Acércase e atópase co cadáver de Manuel Fraga Fentanes. Despois de escachizalo, botárano por un terraplén de máis de tres metros de altura.
A familia quere enterralo no cemiterio de S. Xurxo pero non lles deixan. Ten que ser soterrado na parroquia que ten xurisdición no lugar do crime. A xente de Tenorio, a pesares da represión e do terror imposto, acompaña o féretro. Sobresaen nesta axuda a familia das Cachadiñas.
De volta a S.Xurxo a Balbina rápanlle o pelo e prohíbenlle chorar en público. O cura de Santa María de Sacos de paso entre S. Xurxo e a súa rectoral, ameaza con denunciala: … si la veo de nuevo llorando públicamente.
A farmaceútica, que vivía cerca do Cuartel da Guardia Civil, ó ver pasar a Pepe Fraga Vilán coas vacas para o monte dille en voz alta ó Sarxento: Amadeo, Amadeo, cuando se corta un árbol perjudicial hay que hacer desaparecer también su simiente.
Antes de concluir aquel terrible ano de 1.936 Manoel Fraga Vilán ten que incorporarse ó exército de Franco e Pepe forma máis tarde parte da “Quinta do Biberón” que tamén existiu no exército sublevado. No Frente contrae unha tuberculose da que cura a duras penas.
No ano 1948 permítenlle trasladar os restos de Manuel Fraga Fentanes do cemiterio de Tenorio ó panteón de S. Xurxo.
Atrás quedaron moitas visitas de Balbina e dos seus fillos levándolle flores á tumba de Manuel en Tenorio pero continuaron botando outras dende a Ponte da Rocha.
Eran tempos de calar pero Balbina Vilán tiña a vontade de que a morte do seu home non quedara esquecida: de xeito repetido lle dicía á súa neta Mª Carmen que tiña que escribirlle un libro (un poema); a neta un bó día copiouno e consérvao. A maiores do seu valor testemuñal, é unha estarrecedora declaración de amor que transcribo a continuación:
Madre mía de mi vida / un caso te voy a contar
que horroriza el sentido / y las piedras hace llorar.
El día diez de Agosto de 36 / día tan señalado
que me robaron a Manuel / catorce hombres armados.
Entraron por las puertas / puertas y ventanas
a las dos de la mañana / que estaba acostado,
acostado en su cama. / Andar hijos de mi vida
dadme la ropa ya / papacito papacito
no te la podemos dar / que nos pueden matar.
Señores y caballeros, / por favor yo les pido
que no me los martiricen / que son unos infelices.
Manuel mío de mi vida / Manuel mío de mi querer
que gritamos y gritamos / y no nos vienen valer.
Calla mujer de mi vida / prenda de mi corazón
que el que no las debe / no las paga
sino que sea una vengación.
La vengación es tan grande / Manuel de mi querer
que gritamos y gritamos / y nadie nos viene valer.
Los gritos de nuestros hijos / llegan a los cielos
pero nuestros vecinos / están sordos y ciegos.
Adiós papá de mi vida / papá de nuestro querer
que te nos roban de casa / y no te podemos valer.
No te podemos valer / no te podemos salvar
ladrones de nuestra casa / dónde lo irán a pagar.
Adiós Manuel de mi vida / prenda de mi corazón
que te me roban de casa / esos bandidos ladrones.
Quedamos los cuatro / los cuatro desgraciados
llorando día y noche / sin poder salvarlo.
Ladrones de mi casa / ladrones de mi vida
ladrones de mi casa / que me dejaron perdida.
Lo llevaron en el coche, / en la Rocha lo mataron
y por las zarzas y robledas / por alli lo arrastraron,
y a una altura de tres metros / a una presa lo tiraron .
Vino por allí un chiquillo / un chiquillo con el ganado
con un perro de caza / destrozado lo encontró.
Su hijo Manuel: / papaíño, papaiño
papaíño de nuestro querer / como te han puesto papá
apenas se te puede conocer. / Una bofetada me dieron
al suelo me tiraron / por querer ver a papá
¡ay valientes y desgraciados!
Madre mía de mi vida / vaya una valentía
catorce hombres armados / para quitar una vida.
Una vida tan amable, / papá de nuestro querer
vivían bien en su casa / tres hijos y su mujer.
Madre mía de mi vida / dadme ánimo y sentido
yo no puedo pensar / en tan horrible crimen.
A la gente de Tenorio / le debemos atención
acompañaron a mi prenda / con toda devoción.
Al cementerio lo llevaron / y allí lo enterraron
aquí estamos Manuel / tus hijos y tu mujer
te venimos a visitar / ay que muerte tan cruel.
Descansa Manuel de mi vida / en esa tierra tan fría
descansa Manuel del alma / en esa tierra tan helada.
Tu mujer anda llorando / por toda Galicia y España
si yo fuera pajarillo que / volara por el cielo estaría
siempre a tu lado en el cementerio.
Hijos de mi vida / hijos de mi corazón
guardar este libro hijos mios / guardarlo en el corazón.
Que lo lean vuestros hijos / y mis bisnietos nada más,
que es la muerte de papá / y un recuerdo de mamá
que no se borra jamás, jamás.
Balbina Vilán Quinteiro.
Seguen as penalidades, cando chega a hora de xestionar o subsidio da vellez e precísase acreditar a morte de Manuel Fraga Fentanes, indícaselle que se poñía que morrera nas circunstancias relatadas, o máis probable era que non lla concederan, polo que houbo que facer no rexistro unha inscripción marxinal de falecemento, no ano 1965, dando como data do mesmo a do 10 de agosto de 1946, día no que transcorreran os dez anos da súa “desaparición”.
Autor: SERAFÍN FONTENLA FERNÁNDEZ.
9 comentarios:
Impresionante historia, Serafín.
Se cadra, poderíase plantexar a Sempre con Vós e á Comisión Sinhor Afranio algunha iniciativa como colocar unha placa na Ponte da Rocha na memoria de Manuel e algunha pequena publicación onde se recollera o romance de Balbina, e así contribuír ao seu desexo de transmitir a memoria do irreparable....
¿Que vos parece?.
De calquera maneira, parabéns, Pepe e Serafín. polo voso labor calado, rigoroso e comprometido.
Saúde
Dionísio Pereira
Grazas por publicar esto:
Son bisneta de Manuel e Balbina
estou segura que se meu abuelo
ou calquera dos seus irmans
poideran ver esto;gustarialle
moito ou casi tanto coma min.
DENDE QUE TEÑO USO DE RAZON CONOZCO A HISTORIA XA QUE O MEU AVO JOSE FRAGA VILAN SEMPRE A CONTOU E MORREU CON ESA PENA.GRACIAS A VOSTEDE E OS SEUS COLABORADORES AGORA SABESE A HISTORIA UNHA DE TANTAS QUE ACONTECERON EN ESPAÑA.SON BISNETA DE MANUEL E BALBINA E QUERO AGRADECERLLE ESTA INICIATIVA QUE HONRRA A MEMORIA DE TODA A MIÑA FAMILIA QUE TANTOS ANOS SUFRIU POR ESTA TERRIBLE E APAIXONANTE HISTORIA. ESPERO QUE TEÑA MOIT SORTE NA SUA VIDA E QUE ESTO SIRVA PARA QUE A HISTORIA DO NOSO PUEBLO NON QUEDE NO OLVIDO.
ATENTAMENTE ISABEL CUBELA FRAGA.
DENDE QUE TEÑO USO DE RAZON RECORDO ESTA ATERRADORA HISTORIA SEMPRE A CONTABA MEU AVO E EL MORREU CON ESA PENA, POR ISO QUERO AGRADECER A TODA A XENTE QUE REALIZOU ESTE TRABALLO A SUA DEDICACION E ESFORZO POR CONTAR UNHA DAS TANTAS HISTORIAS QUE ACONTECERON NESES TEMPOS DE MISERIA E MATANZAS.SEI QUE O MEU AVO PEPE E TODA A SUA FAMILIA ESTARIA CONTENTA DE QUE SE SEPA A VERDADE QUE SE SEPA QUE O MEU BISAVO MANUEL FOI ASASINADO POLO REXIMEN DE FRANCO POR TER AS SUAS IDEAS. DICIR QUE ESPERO QUE ESTO SIRVA PARA ALGO E SE NON E ASI PO LO MENOS ESTE REPORTAXE HONRRA A HISTORIA DE MANUEL E BALBINA.
ATENTAMENTE ISABEL CUBELA FRAGA
Súmome ó resalte da necesidade de colaborar para que non se esqueza esta historia en particular, e ningunha desde logo.
Coido acertado que se tramite o necesario para que haxa unha boa pedra significativa ca sua placa, na Ponte da Rocha de Tenorio, que lembre os feitos concorrentes no asasinato e que afecte o seu patrocinio ós concellos de Cotobade e Pontevedra, pola sua extraordinaria significación.
Tamén me parez necesario e oportuno que o autor Serafín, e mais algún bisneto si fora posible, presenten o caso, primeiro en Tenorio e logo en Sacos.
Moi impresionante situación a vivida nesta historia, e só vinganza sanguinaria pola custión agraria cando menos, e que apunta directamente á cabeza do Lis (e moi bárbaros compinches, desde logo).
Parabéns: por aquí, con accións como estas e moitas outras, pasa o camiño da verdade e da reparación moral das víctimas afectadas, e, non esquezamos, a nosa recuperación ética como pobo e como personas de sí.
Señores Serafìn e Xosè:
O meu nome é Alejandra Cachafeiro Camiña e recido en Bos Aires, Arxentina.
Acabo de lerlle á miña nai, Olga Camiña Monteagudo, de 80 anos de idade a Historia de Balbina e Manuel, pois ela é natural de Figueroa, Cerdedo, e hai persoas e personaxes no relato que ela conocìa moi ben.
O Personaxe é a farmaceutica, "a loba" Gutierrez" unha muller que ela recorda como unha muller sinistra, baixa e regordeta que levaba un gran crucifixo de prata no peito.
O sarxento "Amadeo" Gonzalez era cuñado da miña avoa Carmen Monteagudo.
En agosto do 36 avísana á miña avoa Carmen, Republicana, que "a Loba" habìa mandado "paseala", ese mesmo dìa á tarde Carmen recibe un telegrama de Amadeo Gonzalez, diciendole que se presentase na Garda Civil para cumprimentar uns papeis, era o xeito de avisarlle que se saíse da casa.
A miña avoa puido escapar.
En nome da miña nai e mio, quixese agradecerlles o labor de vostedes de recuperar a Memoria Historica de Galicia.
A historia de Balbina e Manuel, a da miña avoa, do meu pai e a de miles de heroes anonimos mais, vivirà grazas á vosa coraxe e dedicaciòn.
Perdoen o meu galego, se que é moi rudimentario, pero ao escribilo podo sentirme màs preto dunha terra que considero mia.
Co corazòn na man, MOITAS GRAZAS.
Felicidades por esta páxina!!!por todas as publicacións...seguireina atentamente!!
Un Saúdo
Jesús Rey
Noraboa pola iniciativa e todo o meu ánimo para contar estas historias que espero que nunca queden no tinteiro do olvido.
Ademais, emocionoume ler esta historia que o meu pai me contou xa de pequeno porque toca algo na familia política.
Saúdos dende San Xurxo de Sacos.
Grazas no meu nome e no de Serafín Fontenla, autor desta entrada e coñecedor polo miúdo da historia de Cotobade.
Publicar un comentario