Pasión e morte de Esteban Picón "O Chosco"

Esteban Picón Conde era zapateiro e tiña o alcume de “O Chosco”, natural de Santiago, vivía na Illa de Arousa. Persoa significada da esquerda, tras o golpe militar fuxiu a Coruña, pois as actuacións da Guardia Cívica naquela localidade non facían presaxiar nada bo. Entre os “cívicos” destacaban antigos militantes socialistas que buscaban tapar o seu pasado e ao seu xefe un numeroso grupo de máis de cincuenta veciños, entre eles significados dereitistas e fabricantes de conservas, considérano un perturbado e denuncian que “innumerables son los desmanes y atropellos que este grotesco dictador comete en personas y haciendas”.

Os “cívicos” deteñen a Encarnación, moza de Esteban, para premela e obrigala a dicir o seu paradeiro, pois decatáranse de que fora visitalo a Coruña aínda que ela mantiña que non chegara a velo. Unha noite leváronlle unha gabardina do mozo dicíndolle que xa o detiveran e, na planta baixa do cuartel, comezaron a dar golpes e gritos semellando que estaban a mallar nel. Ao día seguinte, o xefe “cívico” deixouna marchar ordenándolle que primeiro fose á misa; o de obrigar a ir á misa era unha das manías que tiña dito xefe.

Un grupo de seis “cívicos” e falanxistas contrataron un coche en Vilagarcía e dirixíronse a Coruña, no cuartel da Guardia Civil recolleron a Esteban e emprenderon o regreso; como choraba e queixábase de que as esposas lle apertaban, dicíanlle que perderan as chaves e cantábanlle o enterro obrigando ao detido a participar nos cánticos. Pararon en Santiago e, a petición do chofer, déronlle un bocadillo e unha gaseosa. Á unha da madrugada chegaron a Vilanova e embarcaron cara a Illa. Xa na Illa, levan a Esteban atado e ensanguentado polas casas de dúas persoas das que fora mozo; unha delas, Encarnación, conta que o 23 de setembro entraron no seu domicilio levando a Esteban coa roupa esnaquizada e a cara ensanguentada, algúns “cívicos” cantaban e o xefe preguntoulle á moza que quería que fixeran con el. Ela abrazouno e dixo que non lle fixeran nada. Picón, chorando, pediulles que non o maltrataran máis e que o puxeran en prisión toda a vida; o xefe contestoulle que o porían nunha prisión pero baixo terra. Paseárono esposado polo pobo nunha macabra procesión na que o obrigaban a cantar as coplas que, segundo parece, cantara Esteban nun dos carnavais e que aludían ao xefe dos “cívicos”; os gritos foron escoitados en toda a illa. Diante dun cruceiro mandárono rezar e atravesárono cunha baioneta, levárono á praia do Aguiúncho e, contra as catro da mañá, rematárono a tiros; a continuación afondárono no mar, a tres quilómetros da costa, atado a un poste de pedra.

Por estes feitos e outros de semellante gravidade foron procesados o xefe e varios compoñentes da Guardia Cívica; este procesamento tivo lugar o 28 de xuño de 1937, tras unha serie de denuncias feitas á autoridade militar.

O fiscal militar resume o sucedido nestes “escandalosos hechos”: 

después de llevarle esposado, hambriento y haciéndole objeto de malos tratos por el camino hasta el extremo de obligarle a cantar su propio entierro, lo condujeron con el rostro ensangrentado, exhibiéndolo así en la casa de dos muchachas que habían sido sus novias, mofándose de él y respondiendo a sus súplicas de piedad, obligándole de nuevo a cantar coplas alusivas a él, conduciéndolo por último a la playa llamada del Aguiuncho, en donde BENITO FIGUEIRAS [en maiúsculas no orixinal]le dió muerte, y entre todos, después de atarle una piedra al cuello, arrojaron su cadáver al mar.

No consello de guerra os acusados non negan o asasinato de Picón e o defensor xustifica o sucedido aducindo que, nos primeiros momentos tras o “Glorioso Alzamento” todas as enerxías estaban adicadas ao mantemento da orde, o que non permitía fixarse en formalismos legalistas que conduciran a unha perda de tempo e ao favorecemento dos intereses inimigos: “había que cortar el mal en donde se hallaba, sin contemplaciones, sin formalidades.”

A pesar de que recoñecen o asasinato de Esteban Picón, o tribunal que xulgou as actividades deste grupo, na súa sentencia estima “ocioso e innecesario” facer relación detallada dos feitos e considera que foron medidas tomadas ante a ameaza da “destrucción y barbarie de los defensores de la antipatria” aínda que non foron utilizadas con ponderación pero

hubieron de producirse necesariamente acciones reprochables desprovistas no obstante, en un sereno análisis, de indiscutible peligrosidad criminal y esencia antijurídica.

 polo que foron absoltos.

Nota: As citas textuais aparecen en documentación do proceso. AIMN.