Portugueses en Galicia

    Escribir sobre a traxectoria de Dionisio Pereira como investigador e acerca do seu compromiso para botar luz sobre as etapas máis escuras da nosa historia é innecesario neste blog, onde xa se falou doutras obras da súa autoría.
    Nesta ocasión, facémolo  sobre a  recente aparición da obra “Emigrados, exilados e perseguidos. A comunidade portuguesa na Galiza (1890-1940)”, editado por Através Editora.
    O papel da comunidade portuguesa no noso país foi, ata agora, unha desas áreas que permanecían na escuridade, ignorada pola inmensa maioría de galegos e portugueses. O libro de Dionisio Pereira racha con ese descoñecemento e achéganos información sobre diversos campos: o fenómeno migratorio portugués de finais do século XIX e primeiro terzo do XX cara ao noso país; o mundo dos exiliados políticos do país veciño con anterioridade a 1936; tamén destaca o seu tratamento da represión dos golpistas españois sobre traballadores portugueses que vivían en Galicia, moitos deles cunha actuación destacada no asociacionismo obreiro.
    Dende os últimos anos do XIX, os obreiros portugueses foron utilizados por determinados patróns como crebafolgas; así foi o caso, na nosa cidade, do coñecido contratista Benito Corbal, acusado de contratar “esquirois” portugueses para rebentar conflitos cos seus obreiros. As iniciativas de  solidariedade entre obreiros de ambos lados da Raia fixeron que, pouco a pouco, este tipo de prácticas foran desaparecendo.
    Exiliados políticos de diversas tendencias tamén tiveron Galicia como residencia ao longo deste período, e Dionisio Pereira préstalle demorada atención á época republicana.
    O capítulo máis extenso está adicado á represión franquista contra os portugueses, que afectou ao redor de trescentas persoas, das que preto de setenta foron asasinadas. Foron reprimidos polo seu compromiso político e social e non pola súa nacionalidade. Analiza os diferentes casos e tamén a actitude cómplice  das autoridades portuguesas; non falta tampouco a referencia ás actividades de fuxidos e guerrilleiros nos territorios da Raia. Destacamos o anexo formado por pequenas biografías das vítimas, no que podemos atopar veciños da comarca pontevedresa, como António Fernandes Guimarães, António Moreira, Manuel da Silva Barbosa, Francisco Alves Vidal, entre outros, así como os fusilados na capital procedentes doutras localidades: Manuel Graciano Araújo, Adonis Teixeira Alonso (“paseado”) e Augusto Afonso Gonçalves.
    En resume, un libro fundamental para coñecer este anaco da historia e que abre un camiño a novas vías de investigación nas relacións transnacionais entre Galicia e Portugal.

Anarquistas en Pontevedra

A principios de maio tiven a honra de participar na presentación do libro Loita de clases e represión franquista no mar (1864-1939), editado por edicións Xerais. O acto tivo lugar na nova sede da librería Michelena, na rúa da Alameda, ateigada de pontevedreses e pontevedresas interesados no tema.

O autor, Dionisio Pereira, é un coñecedor profundo do mundo do mar, do sindicalismo galego, da dinámica de terror que seguiu ao golpe do 36 e, sinaladamente, un estudoso do anarquismo en Galicia. Este libro é un texto capital para entender a problemática dos nosos mariñeiros e a represión exercida contra eles, situándose no marco máis amplo e fundamentado do conflito entre clases.

Recupera a historia das xentes do mar a través da dinámica asociativa e desmontando o mito, tan estendido como interesado, da insolidariedade dos mariñeiros.

Como ben dixo Dionisio na presentación do libro, Pontevedra non foi precisamente unha cidade con moita actividade de organizacións anarcosindicalistas; a pesares da forte implantación que tiveron no litoral, na nosa cidade foron os comunistas quen ostentaron a hexemonía na loita sindical.

No meu traballo sobre a época republicana e posterior, foron moi poucas as referencias a militantes e organizacións anarquistas que atopei na documentación. Destacaría a actividade do histórico dirixente Desiderio Comesaña, camareiro do Petit Bar antes do golpe e axente de seguros de Santa Lucía tras a súa posta en liberdade a mediados da década dos 40. Tamén temos atopado referencias puntuais á militancia na CNT dalgúns dos detidos tras o 20 de xullo, como é o caso do panadeiro de Mourente Rafael Chacón; nin que dicir que as atribucións feitas nos informes policiais debemos acollelas coas debidas cautelas.

Fai uns días atopamos algúns documentos que nos dan novas de dous activistas dos que non tiñamos referencia algunha: Manuel S. Lores e Sebastiana Alonso Tortajada.

Nun informe datado o 6 de decembro de 1936, a Comisaría de Investigación y Vigilancia de Palencia, dá conta da detención, por parte dos falanxista de vixilancia no tren mixto de León, dun individuo indocumentado que afirma ser Manuel S. Lores (sen segundo apelido), de 43 anos, casado, xornaleiro, natural e veciño de Pontevedra e domiciliado en Poio “Muelle de Lourido, Casas Uzá” [ Uzal]. Confesa que saíra de Pontevedra o 1 de decembro e que se dirixía a Burgos onde tiña familia.

A policía palentina solicita antecedentes á de Pontevedra que, telefonicamente, lles manifesta que “era ANARCO-SINDICALISTA, significado, y que se había dedicado a la venta de periódicos extremistas”. No informe escrito da comisaría pontevedresa (14-12-1936) precisan máis as referencias a Manuel F. (sic) Lores afirmando que era afiliado e militante da CNT, adicábase a vender Solidaridad Obrera e Mundo Obrero, correspondente de dita prensa e conserxe dun centro anarcosindicalista que existira uns meses en Pontevedra e fora clausurado no 34; detivérano en 1933 por alteracións da orde ao paso dunha procesión, ademais

era instrumento de relación y enlace de elementos avanzados y constante espía y observador callejero por su condición de vendedor ambulante de prensa.

A única información posterior é un escrito do goberno civil pontevedrés datado o 9 de setembro de 1940, dando conta ao xuíz militar de que non cumpría coa obriga de presentarse cada 15 días na comisaría e ignorándose o seu paradeiro.

Manuel S. Lores antes de vivir en Poio residira na zona de Monte Porreiro; en Lourido convivía cunha muller orixinaria de Terminon (Burgos) chamada Sebastiana Alonso Tortajada, de 29 anos, tamén anarcosindicalista e que participara como oradora en diversos mitins anarquistas. Fora denunciada no 34 por coaccións durante o boicot a conservas Uzal. Segundo a policía, marcha de Pontevedra antes do golpe militar. No libro Les Oblates, 1939-1941: presò de dones de Tarragona, Cossetania Edicions, 2006, Joan Subirats dá novas de Sebastiana como presa neste cárcere de mulleres e condenada a cadea perpetua.

Os informes policiais fan referencia a militancia na CNT e FAI e, en diversas publicacións aparecen novas á existencia dun grupo da FAI en Pontevedra, o grupo Natura, pero sen maiores concrecións.