Santiago Otero Pouso, "Pajares"

Santiago Otero Pouso “Pajares” emigrou a Arxentina no ano 1921, alí traballou nos xacementos petrolíferos de Comodoro Rivadavia ata 1923; en 1931 adquire a nacionalidade arxentina e chega a ser axudante segundo da aduana de Río Gallegos. En 1932, aducindo enfermidade da súa dona, pide licencia e trasládase a España. No país suramericano naceran as súas fillas Juana e Dora.

Na Illa de Arousa participa na intensa actividade política do momento e, en outubro de 1934, foi detido e procesado co resultado de sobresemento. O motivo foi o sucedido na illa naquelas datas: estoupido de bombas e proclamación da república independente; en animada reunión celebrada nunha taberna e seguindo o exemplo da Cataluña nomearon o goberno da república isleña e a Santiago Otero adxudicáronlle o posto de presidente, o dono da taberna, Juan Otero Maestú, correspondente do semanario socialista pontevedrés La Hora, aparecería como ministro de Propaganda. Aquela lista de cargos, plasmada nun papel de estraza, foi intervida polas forzas policiais e traería tristes consecuencias no futuro.

Santiago Otero, na defensa dos seus dereitos laborais, tivo un enfrontamento cos armadores con quen traballaba, chegou a denuncialos e foron condenados a pagarlle 450 pesetas de indemnización; os armadores déronlle largas ao pago.

Tras o golpe do 20 de xullo comezou a represión na Illa da man de falanxistas e, principalmente, da Guardia Cívica na que tomaran acomodo algúns antigos militantes da esquerda. Santiago foi chamado ao cuartel dos “cívicos” e alí foi ameazado de morte e obrigado a entregarlle aos armadores o oficio coa sentencia do preito.

Na madrugada do 20 ao 21 de setembro, contra as once e media da noite, soaron uns golpes violentos na porta e ventás da casa de “Pajares”, a pregunta sobre quen chamaba foi contestada coa palabra “España” e a ameaza de derrubar a porta se non lle abrían. A dona de Santiago, Josefa Arís, medio espida, abriulles e entraron dous “cívicos” aparentemente borrachos. Sen facer caso das súplicas da muller arrebátanlle dos brazos unha filla de dous meses e tíranlla de mal xeito sobre unha cama. Sacaron a Santiago sen darlle tempo a vestirse totalmente e pecharon a porta por fóra. A familia escoita os berros de despedida do preso e un disparo. Diversas testemuñas contan que o levaran ao cuartel onde o interrogaran para que dixera quen fora con el a colocar unhas bombas na casa de Emilio Nieto, “Pajares” negouse a responder; ao mesmo tempo estabann detidos no cuartel Juan Chaves e Francisco Diz que sofren unha fortísima malleira. De madrugada sácano do cuartel, mátano e fondéano. Un mariñeiro que volvía á casa e lle prohiben o paso pola zona e agóchase nun canaval, así como outro veciño que contempla o paso da comitiva axexando pola ventá, puideron contemplar o sucedido.

Ao día seguinte, a sogra de Santiago tenta coñecer o paradeiro do xenro e a resposta que recibe é a de que o levaran a Pontevedra pero non aparece por ningunha parte.

O 11 de outubro (outras fontes apuntan que foi o 6) aparece un cadáver flotando na praia dos Testos e vai xente a velo, incluso os nenos da escola; o pequeno tamaño da pedra atada ao pescozo non impedira que flotase; avisado o xefe da Guardia Cívica Benito Figueiras, afasta a xente do lugar e, acompañado de dous “cívicos”, collen a barca dun pescador, átanlle á cintura do cadáver un poste de pedra máis grande ( outra versión, pouco crible, conta que lle abriran o ventre e enchérano con pedras) e fondean de novo o cadáver mar adentro.

Os feitos quedarían como un “paseo” máis dos moitos sucedidos naqueles días de non ser por dúas circunstancias: o encarceramento e inicio de actuacións contra membros da Guardia Cívica polos seus abusos e a condición de cidadán arxentino de “Pajares”.

Case un ano despois dos feitos, Josefa Arís, superado en parte o medo, presenta un escrito no consulado de Arxentina en Vilagarcía denunciando o “asesinato cruel y completamente injustificado” do seu home; este escrito vai avalado tamén coa sinatura de dúas testemuñas: Francisco Vázquez e Juan Santiago. Josefa evita mencionar nada relativo a motivacións políticas e apunta a unha vinganza polo preito cos armadores, remata o escrito sinalando que coa morte do seu home 

 he quedado abandonada a la caridad pública, con cinco hijos todos menores, el menor de 1 y el mayor de 15 años de edad, y es por esto y por la convicción que abrigo del espíritu justiciero que anima todos los actos de la España Nacionalista, que solicito su patrocinio para pedir se haga justicia a fin de que mis hijos sepan que su padre fué una víctima de las pasiones humanas y no de la justicia. [ escrito presentado no consulado de Arxentina, 30-6-37. AIMN]

Ábrense dilixencias informativas das que se encarga o alférez da Guardia Civil Mariano Crego que, aducindo causas variadas, deixa sen interrogar aos presuntos culpables e a diversas testemuñas, pero non se esquece de consignar que Santiago Otero adicábase á propaganda “en sentido marxista” e que nos sucesos de outubro figuraba nun goberno da Illa como ministro de Gobernación [sic] dando con isto proba “de sus ideales extremistas”. Tampouco deixa de manifestar a condición de antigos socialistas e militantes de esquerdas, antes do golpe militar, dos “cívicos” presuntamente implicados nos feitos. Conclúe que a morte de “Pajares” “se presume que sea un acto puramente por venganzas personales.”

Como xa relatamos no referido a Esteban Picón, os acusados foron absoltos.