Fai 16 anos
publicamos aquí unha serie de entradas sobre aspectos da masonería
na provincia de Pontevedra; nesta ocasión retomamos o tema e
daremos unha visión xeral sobre a loxa Helenes nº 7, última das
que tiveron actividade na capital.
Esta loxa foi creada
oficialmente a principios de 1929 aínda que probablemente comezara a
súa actividade a finais do ano anterior. Unha comunicación dirixida
ao triángulo Adelante nº 7 de Ourense, así o confirma:
Unos cuantos amigos
de la Libertad y afiliados a nuestra muy amada Or:. nos hemos
decidido a levantar en estos Wall:. las columnas de un templo en
honor del Gr:. A:. D:. U:. queriendo de este modo entrar en actividad
mas:. Admiradores de vuestros entusiasmos y virtudes os ofrecemos
nuestra insignificante cooperación tanto en el mundo mas:. como en
el prof:. supliendo con nuestra buena voluntad las naturales
deficiencias de nuestra corta experiencia y de la modestia de
nuestras personas. Cordialmente os enviamos el 3X3 abrazo fraternal
con el ósculo de paz en nombre de todos. (Lembrade que :. é a
indicación dunha abreviatura na linguaxe masónica, por exemplo
“prof:.” é “profano”).
Asinan o escrito o
Venerable Mestre Amancio Caamaño Cimadevila “Servet” e o
secretario José Echeverría Nóvoa “Roura”.
Na fundación da
loxa deberon influír as indicacións de Gerardo Abad Conde, que
desenvolveu naqueles anos un intenso labor de proselitismo. O
primeiro Venerable Mestre que temos documentado foi Caamaño e o
secretario Echeverría; estes cargos tamén serían desempeñados por
Joaquín Maquieira Fernández “Ives-Delage” e por Gonzalo Martín
March “Igualdad”. Nalgún documento aparece como secretario
“Hermes” de quen descoñecemos o nome profano.
Entre os primeiros
compoñentes, ademais da maioría dos citados, atopamos a Avelino
Silva Güimil “Abel”, Juan Cueto Ibáñez “Indarra”, Isidoro
Millán Mariño “Urco”, Andrés Corbal Martínez “Tenero”,
Arturo Rey Juncal “Víctor”, Joaquín Poza Juncal “Vergniaud”,
Benigno Barros Martínez “Gutemberg” ou Basilio Pintos Fonseca
“Fraterno”.
Moitos deles foron
detidos en 1930 nunha actuación policial no local en que se reunían
no barrio do Burgo. Este local, propiedade de Avelino Silva, foi, con
posterioridade, cuartel da Policía Armada e derrubado fai uns anos
con motivo das obras do campo de fútbol de Pasarón.
Esta actuación
policial puidera achegarnos moita información de primeira man sobre
a loxa Helenes, pois, segundo escrito da Gran Logia Regional del
Noroeste dirixido ao Gran Consejo Federal Simbólico de Sevilla, os
axentes actuaron
incautándose del libro de actas, sellos, etc,
por donde se han enterado, como es consiguiente, de los nombres
prof:., simb:., acuerdos, trab:. realizados, etc, levantándose una
extensa acta de todo ello [...] como en los libros figuran datos de
otros tall:. de Galicia, suponen se meterán con ellos.
Por desgraza, toda
esta documentación desapareceu dos arquivos da Audiencia Provincial
sospeitándose que foi eliminada a propósito para borrar
implicacións de persoas afectas á nova situación tras o golpe
militar. Certamente, a actuación demorada das autoridades golpistas,
que posibilitou que non se atopase ningunha documentación
significativa nos rexistros efectuados e o permitir e facilitar a
saída cara o estranxeiro de máximos responsables da loxa como
Maquieira e Selgas, deron lugar a sospeitas e acusacións veadas
contra o gobernador civil, Macarrón, e militar, xeneral Iglesias,
aos que círculos falanxistas consideraban ligados á masonería.
A maioría de
afiliados eran membros dos partidos republicanos burgueses (FRG,
ORGA, UR, IR) pero tamén houbo de dereitas e socialistas. Algúns
afiliados estiveron pouco tempo e case sen participación; foi o caso
de Isidoro Millán ou Andrés Corbal que, probablemente, se afiliaran
por motivacións políticas de oposición á Ditadura de Primo de
Rivera.
A falta de
documentación fixo que se atribuíra a condición masónica a
varios pontevedreses sen ningunha proba e baseándose en suposicións
e rumores. Por parte dos falanxistas, a mera militancia en partidos
republicanos xa levantaba sospeitas. En determinados informes acúsase
de sospeitosos de masóns a Javier Andrade Cimadevila, Agustín
Portela, Adolfo Álvarez Gómez, José García Santiago e Enrique
Barreiro Vázquez, entre outros. Este último, en realidade,
pertencía a unha sociedade espiritista e teosófica.
Nunha carta do
mestre Manuel Guillán Abalo “Fermín Galán”, grao 3, ao
Venerable Mestre Maquieira, hai referencias veadas (di que por
precaución) a varias persoas, algunhas con afiliación masónica
comprobada: Pintos (Basilio ou Carlos Pintos Fonseca), “del de Tuy”
(Manuel Vicente Álvarez), e outras que, moi probablemente, tamén a
tiñan ou estaban en camiño de tela; por exemplo Jar (Antonio Jar
Dobarro, de IR), Sarmiento (o capitán retirado Delmiro Sarmiento,
socialista) e “el del Barco de Valdeorras” (Ramón Fernández
Cortés, pontevedrés que vivía naquela localidade ourensá).
En documentación
incautada en Xixón, no local da Gran Logia Regional del Noroeste, de
quen dependía a loxa pontevedresa, apareceron listados con datos de
ingreso ou de exaltación aos distintos graos; así sabemos que
Vicente García Temes “Viriato” ingresou o 17 de outubro de 1929,
Joaquín Maquieira “Ives- Delage” e Maximiliano Pérez Prego
“Claudio” son exaltados ao grao 2 o 1 de xaneiro de 1930 e ao
grao 3 o 22 de maio dese ano (Maquieira) e o 31 de decembro de 1931
(Maximiliano). Manuel Vicente e Domingo Rodríguez Formoso
solicitaron o ingreso en xuño de 1933. Joaquín Poza Juncal acada o
grao 3 en 1929. O 1 de febreiro de 1930, varios membros reciben
prancha de quite por pasar a formar o triángulo Solón nº 8. Tamén
causan baixa por expediente debido a falta de asistencia e
incumprimento de deberes, Andrés Corbal, Isidoro Millán e Jesús
Fonseca Buceta.
Nos anos de vida da
loxa, o número de membros debeu oscilar entre 15 e 25. Na VIII
Asamblea Nacional Simbólica, celebrada no mes de xullo de 1929
en Barcelona, Helenes só tiña 10 afiliados. No Boletín Oficial
nº 42 xa aparece con 18, número que aumenta ao reintegrarse
algúns dos procedentes da disolución de Solón. Houbo algunhas
baixas por motivos políticos.
Ademais da loxa do Burgo, tiveron outros lugares de reunión como a farmacia de
Maquieira ou o primeiro piso do edificio no que estaba a imprenta de
Joaquín Poza, na rúa Don Filiberto.
Ofrecemos a
continuación un listado, co nome profano e o simbólico (agás
algúns que descoñecemos), de integrantes documentados da loxa
Helenes nº 7 ao longo da súa historia:
Álvarez Rey,
Gabriel “Helios”
Barros Martínez,
Benigno “Gutemberg”
Bermejo Sánchez,
José “Zozaya”
Bretón Abelló,
Tomas
Cob de la Guardia,
Roberto “Raúl”
Conte Camps, José
“Caminante”
Corbal Hernández,
Andrés “Tenero”
Cueto Ibáñez, Juan
“Indarra”
Eceiza Farré, José
“Juan de Padilla”
Echeverría Nóvoa,
José “Roura”
Escarabajal Peralta,
Pedro “Asdrúbal”
Fernández Blanco,
Ricardo
Fernández Cortés,
Ramón
Fonseca Buceta,
Jesús “Nazareth”
García Temes,
Vicente “Viriato”
Guillán Abalo,
Manuel “Fermín Galán”
Iglesias Durán,
José
Iglesias Estévez,
Pedro
Maquieira Fernández,
Joaquín “Ives-Delage”
Martín March,
Gonzalo “Igualdad”
Mas Sastre, Salvador
“Lanuza”
Meis [ Martínez?],
José
Millán Mariño,
Isidoro “Urco”
Paz Martínez, J.
Antonio “Marconi”
Pedreira Pazos,
Manuel “Rousseau”
Pérez Guedella,
Ramón
Pérez Prego,
Maximiliano “Claudio”
Pintos Fonseca,
Basilio “Fraterno”
Pintos Fonseca,
Carlos
Poza Juncal, Joaquín
“Vergniaud”
Reigosa Sieiro,
Manuel “Assogiere”
Rey Castro, Jacinto
“Nakens”
Rey Juncal, Arturo
“Víctor”
Rodríguez Formoso,
Domingo
Selgas Guillén,
Federico
Silva Güimil,
Avelino “Abel”
Vicente Álvarez,
Manuel.
Houbo tamén persoas
nacidas ou veciñas de Pontevedra que estiveron afiliadas en loxas
de localidades distintas da capital; foi o caso de Manuel Portela
Valladares, Laureano Poza Juncal ou Secundino Couto, entre outros, e
que quedan fóra do ámbito desta entrada.
Á masonería da
provincia de Pontevedra e ás accións levadas a cabo contra ela a
partir do golpe de xullo de 1936, adicámoslle un extenso capítulo,
“O contubernio xudeo-masónico” no noso libro “Os anos do silencio”.
Sobre a masonería galega son referencia autores como Alberto Valín,
Lucio Martínez, Luis Lamela (escribiu sobre a represión da
masonería en Vigo) e Carlos Pereira (A Galicia heterodoxa), entre
outros.
