Profesores represaliados no instituto de Pontevedra.

 

Na posguerra, exerceron no instituto de Pontevedra varios profesores que deixaron unha fonda pegada nos alumnos que tivemos a sorte de ser alumnos seus. Tiñan en común o feito de que foran depurados pola súa ideoloxía ou militancia política cando exercían noutros institutos e que, tras moitas vicisitudes, acabaran como docentes neste centro educativo. Nesta entrada faremos un breve repaso ás historias de vida de tres deles.

Xosé Carlos Villar García, profesor de lingua e literatura española, fora profesor en Noia. Membro do Seminario de Estudos Galegos e fundador naquela localidade de Izquierda Republicana (IR) así como concelleiro. Un dos seus delatores foi o director da Escola de Artes e Oficios de Compostela, que fixo o mesmo con moitos compañeiros, entre eles Carlos Maside. Sobre Carlos Villar asegura que:

fué a Madrid para asistir al Mitin que en aquella ciudad dió Azaña. Paseó por la Villa de Noya, donde era profesor, con la corbata roja, que en aquel tiempo era sonónimo (sic) de marxista. Fué Secretario y fundador enla (sic) Villa de Noya del Centro de Izquierda Republicana de Casares Quiroga. Fué concejal del frente popular (minúsculas no orixinal), como así lo manifestó en unas hojas que allí mismo publicó, proponiendo la supresión de las cruces en el cementerio. Como profesor separó a los derechas de los de izquierdas, diciéndoles a éstos, que estaban aprobados, mientras que a los de derechas que tenían que examinarse.

Carlos Villar tenta zafarse da persecución ingresando na Falanxe pero foi expulsado no 1943. Separado do posto, dá clase na academia Minerva de Pontevedra. Na publicidade deste colexio aparece como “ex-profesor de instituto”; reingresa no ensino oficial en 1955.

Mariano García Martínez, natural de Aguilera (Burgos), estudante destacado, licenciado en Farmacia e doutor en Ciencias Naturais, aproba oposicións a cátedras de bacharelato no 1930. Da clases en Alcira e no instituto de Oviedo. Profesor auxiliar encargado da cátedra de Ciencias Naturais, por ausencia do titular, na Universidade de Compostela. Foi vicesecretario de acción da Juventud de la Agrupación al Servicio de la República e afiliado a IR. Acúsano de defender ideas laicas e prestar adhesión aos “rojos”. Foi defendido polos testemuños de moitos profesores da Universidade, que afirman que os protexera cando os perseguiran. Expulsado da universidade e sancionado con traslado e inhabilitación para cargos no corpo de catedráticos de bacharelato, destínano a Pontevedra en 1942. Nesta cidade casa con Carmiña Bugallo, profesora de filosofía, antiga residente na Residencia de Señoritas da Institución Libre de Enseñanza; era, polo tanto, cuñado do militar leal Rogelio Bugallo. Foi investigador da Misión Biolóxica de Lourizán. As súas clases, con infinidade de actividades prácticas e de uso do laboratorio, foron un sopro de aire fresco no centro.

Celestino Noya Rodríguez naceu en Barro. Publicou a novela “Morta!”. No 1933 fora profesor interino de Xeografía e Historia no instituto de Pontevedra. Máis tarde exerceu como profesor no instituto de Lugo. Foi membro destacado do Partido Republicano Gallego e logo de IR. Nomeárono presidente da xestora da Deputación de Lugo na etapa da Fronte Popular, dende o 31 de marzo de 1936 ata o golpe militar; ademais era concelleiro na capital nomeado polo gobernador civil. Sorpréndeo o golpe en Madrid pois fora presentar o proxecto de estatuto galego (era presidente da comisión en Lugo) e para participar nas oposicións a cátedras. Tiña superado os cursiños de 1933 para acceder á praza de encargado de curso e foi incorporado polo goberno republicano, como o resto dos que se atopaban na zona leal, ao escalafón de catedráticos de instituto (Gazeta de Madrid,4-10-36). Mobilizárono como oficinista en sanidade no XIX corpo do Exército en Valencia; máis tarde estaría en Murcia prestando servizos no Hospital. Ao remate da guerra, estivo preso nun campo de concentración dende o 10 de abril de 1939 ata agosto de 1940. Por unha orde do 27 de febreiro de 1937, foi separado definitivamente como profesor encargado de curso do instituto de Lugo. Sometido a un proceso de responsabilidades políticas (Expte 76/940), acúsano de pertencer ao Partido Galeguista e a IR e facer propaganda do estatuto “siendo su obsesión la enseñanza laica”. Outra das acusacións era a de que pertencera á Brigada do Campesino. Tamén o inculpan por desempeñar cargos de confianza por nomeamento da FP “significándose en alguno de ellos publicamente por la intensidad y eficacia de su actuación en favor de aquel conglomerado”.

A estratexia de defensa de Celestino Noya, que non pode negar os cargos que ocupara pola relevancia que tiveran, é a de matizar súa ideoloxía e actuacións reunindo cantidade de testemuñas ao seu favor, especialmente de relixiosos e falanxistas. Foi condenado a 5 anos de inhabilitación para cargos públicos e multa de 300 pesetas (as pescudas sobre as súas posesións indicaban que o capital do matrimonio ascendía a 600 pesetas, que era o valor dos seus libros, os únicos bens que tiñan). Separado definitivamente como profesor, traballa no colexio León XIII de Vilagarcía. Reingresaría no corpo posteriormente e foi secretario e xefe de estudos moitos anos no instituto pontevedrés.

Fotografía: D. Mariano García. Fonte: www.atopo.depo.gal 

Contra o esquecemento: Rogelio González Suárez.

 

“De mala conducta moral, dirigente comunista muy significado”, así era como a Garda Civil pontevedresa cualificaba a Rogelio. A comisaría de policía ofrecía máis detalles da súa actividade política e sindical: 

es de filiación comunista, estando afiliado a la sociedad de carpinteros con el número 52, adscrita a la UGT habiendo desempeñado el cargo de directivo en la Federación Obrera. Era elemento destacado y uno de los más exaltados en la parroquia de Salcedo, habiendo trabajado con gran intensidad para la consecución del triunfo del Frente Popular en las elecciones de febrero del pasado año. Durante los sucesos revolucionarios de julio último desplegó gran actividad por la causa marxista, viniendo a la ciudad el día 20 de dicho mes, armado, para aprestarse a la defensa del Gobierno Civil, motivo por el que el día 22 se le fué a detener, no pudiendo llevarse a cabo por haber huído. (Informe do 27-3-1937)

Rogelio González Suárez naceu o 5 de decembro de 1906 en Salcedo, fillo de Manuel e de Dolores, tiña por profesión a de carpinteiro. Militaba no partido comunista pertencendo á célula da Ruibal. Era un dos dirixentes máis significados do sindicalismo pontevedrés; presidiu a Sociedade de Carpinteiros, adscrita primeiro á CGTU (Confederación General de Trabajadores Unitaria) de obediencia comunista e, máis tarde, integrada na UGT tras o proceso de unidade sindical entre o sindicato comunista e o socialista. Ocupou tamén o cargo de vicepresidente na Federación Obreira pontevedresa (1936). Nesta última condición, presidiu o mitin do primeiro de maio dese ano, no que participaron Manuel García Filgueira, Julio Álvarez del Vayo e Margarita Nelken. Foi membro da comisión provincial pro estatuto galego e do comité local da F.P.

Durante os sucesos de outubro de 1934 puxérono a disposición do comandante militar por “coaccionar a los obreros para que secundaran la huelga revolucionaria”; ingresou no cárcere.

Nos días inmediatos ao golpe militar de xullo, tivo unha destacada participación na organización da oposición a aquel; segundo testemuñas, foi un dos encargados da distribución de escopetas no concello e na formación de grupos que requisaron armas na cidade e zonas próximas.

Tras a vitoria dos sublevados, desaparece e, ao igual que outros correlixionarios, permanece oculto en diversos lugares.

Segundo as súas declaracións, estando escondido no seu domicilio, decide marchar de Pontevera en novembro de 1945. Atopa traballo na Coruña, na empresa pontevedresa de construcións “Rodolfo Lamas” e utiliza o nome falso de Braulio Fernández Portela.

Probablemente, a súa marcha á cidade coruñesa obedecera a ordes do partido; por esas datas tamén se despraza á cidade herculina un vello coñecido de Rogelio, o destacado comunista Alejandro Gama. Había necesidade de reconstruír a organización comunista naquela provincia e botouse man de significados militantes para efectualo. Ademais, tanto Gama como Rogelio eran moi coñecidos en Pontevedra o que dificultaba calquera labor na zona.

Na cidade herculina entra en contacto con Gama e outros camaradas e constitúen o comité provincial. Gama ocupa o cargo de secretario de organización, Ramón Seoane o de secretario sindical e Rogelio González o de secretario político.

En xaneiro de 1947, tras unha serie de detencións e os consabidos interrogatorios, a Brigada Político-Social desarticula a organización comunista na provincia. No mes de febreiro  deteñen en Cádiz a Rogelio, que se desprazara a aquela cidade facía uns días fuxindo das actuacións policiais. Nos interrogatorios, Rogelio recoñece a súa actividade sindical anterior ao golpe pero nega a militancia política; aduce que as reunións celebradas na Coruña con Gama, Seoane e un responsable comunista (probablemente Manuel Blanco “Diego Romero”), estaban dirixidas a buscar unha solución á súa situación ilegal; nega que aceptara formar parte do comité.

Instrúese a causa 36/47 contra numerosas persoas inculpadas por “actividades políticas de tipo comunista”; no procedemento atopamos implicados outros pontevedreses: Antonio Vidal Vilas, tenente de alcalde socialista en Vigo e natural de Vilaboa, e o xoieiro Timoteo Blanco Abal. Tamén tiña relación con Pontevedra Benito Pedreira Rumbo pois o seu pai, o mestre Manuel Pedreira Pazos residira na cidade e fora “paseado” nela en setembro de 1936.

Celebrouse o xuízo o 30 de xullo de 1947; preside o tribunal o coronel de Enxeñeiros Juan Noreña Echevarría, actúa como vogal poñente o capitán auditor Eduardo Sanjurjo de Carricarte e de fiscal o xurídico militar Sergio Peñamaría de Llano. Foi defensor de Rogelio o capitán Benito Rivas Pichel.

O fiscal solicita a pena de morte para Rogelio. Condénano a 15 anos de prisión polo delito de rebelión militar. O 13 de xaneiro de 1949 ingresa no penal de El Dueso (Santoña) procedente da Prisión Central de Burgos. Concédenlle indultos parciais en 1950 e 1952. O 23 de xullo de 1952 obtén a liberdade condicional e así consta na orde do 21-7-1952; xunto a Rogelio, saen da Colonia Penitenciaria de El Dueso outros dous comunistas pontevedreses, presos alí por outra causa militar: Carlos Alfaya e Jesús Carrera.

Neste período sufre tamén outros procedemento: o Tribunal de Responsabilidades Políticas sanciónao, en rebeldía, cunha multa de 250 pesetas, 10 anos de desterro a máis de 150 quilómetros de Pontevedra e 10 anos de inhabilitación absoluta, como “elemento peligroso para el Nuevo Estado”.

Como estaba declarado en rebeldía na causa 720/37, ábreselle o procedemento 149/47 no que o fiscal pide 30 anos de prisión, conmutable a 20 anos e un día. Ofrécelle a Rogelio a posibilidade de que, no caso de que acepte a condena, aplicarlle os beneficios do decreto do 9-10-1945 co que quedaría indultado. Rogelio acepta a proposta. Neste procedemento, un informe da comisaría proporciónanos algúns datos sobre a súa personalidade: 

en contraposición con su ideología política, su conducta en el aspecto privado era buena. Se dedicaba a su trabajo de carpintero con la asuidad que le permitían sus actividades políticas, si bien nunca desatendió aquel del que vivió, sosteniendo también a su madre [...] No se le conocía vicio alguno.

 Engadía que non se tiña coñecemento de que participara en actos de violencia ou ameazas a adversarios políticos. (8-3-1947).

Rogelio González Suárez tivo pouco tempo para desfrutar da liberdade pois faleceu no ano 1955.

Fotografía: https://www.dogrisaovioleta.gal/wp-content/uploads/2018/12/A-Pontevedra-boa-e-xenerosa.pdf

Charlas para agricultores.

 

No mes de xaneiro de 1950, o alcalde de Forcarei, Francisco
Filgueira Gulías, difunde o programa dun amplo ciclo de conferencias que tiña como obxectivo a “capacitación colectiva de los agricultores del término”, engadindo que era preciso 

elevar el nivel de vida en el medio rural, fomentando y estimulando el desarrollo de la instrucción y de la cultura entre cuantos dedican sus esfuerzos a las rudas faenas del campo

Estas charlas terían lugar os venres nos salóns de cine de Forcarei e de Soutelo, nos tres primeiros meses do ano. Comezarían ás tres da tarde e 

deberán asistir a las mismas todos los varones mayores de once años que tengan su residencia en el término municipal, cualquiera que sea su estado, edad y profesión.

 As mulleres, polo tanto, quedaban excluídas e chama a atención a pouca idade que se requiría para asistir.

A iniciativa do alcalde contaba coa “estrecha e íntima” colaboración da inspección escolar, do Frente de Juventudes, Cámara Oficial Sindical Agraria (COSA) e da Hermandad Local de Labradores y Ganaderos.

Os temas a tratar acadan o número de 61, deles os que podemos considerar de tipo técnico e de posible utilidade para os asistentes serían 33; estaban impartidos por veterinarios, enxeñeiros ou mestres. De falar sobre “Política agraria y legislación social” encargábase o camarada César López Canabal, secretario da COSA. A temática relixiosa (11 charlas) tiña a súa importancia e estaba a cargo de párrocos como Esteban Armesto (A Magdalena), que imparte as tituladas “Dios, su existencia y atributos” ou “Iglesia”; Ramón Pena (Pardesoa), Manuel Campos (Millerada), Manuel García (Presqueiras), José Bugallo (Aciveiro) e o arcipreste de Montes, Secundino Cortizo. Tamén algúns mestres se ocupan desta temática, así Secundino Jorge Monteagudo, man a man co arcipreste Cortizo, diserta sobre “La religión y su necesidad”, José García Nodar fala de “El pecado original y sus consecuencias” e o propio Francisco Filgueira trata sobre “La blasfemia rebaja la dignidad del hombre”.

Naquelas datas e inspiradas por un alcalde de sólida traxectoria falanxista, non podía fallar o adoutrinamento estritamente político; son sete charlas con títulos tan suxestivos como “El Frente de Juventudes, su necesidad e importancia”, “ Tenemos voluntad de Imperio” ou “En la unidad está el destino de la grandeza”. Os encargados de impartilas son mestres e cargos do Movimiento.

Tamén poderían incluírse no apartado anterior as sete charlas de tema histórico, centradas nos tópicos historiográficos tan do gusto franquista como “El Cid Campeador”, “Pizarro”, “Hernán Cortés”, “ El Dos de Mayo”, “Hechos heroicos realizados en nuestra Patria, valor y patriotismo”, “Los Reyes Católicos, Unidad de España” ou “El Descubrimiento de América”. Todas impartidas por mestres.

Non parecía que estivesen seguros da capacidade de atracción dos temas en canto a asistencia, e "Al fin de estimular la asistencia y aprovechamiento de estas enseñanzas” distribuían en varios premios para os asistentes as cantidades entregadas, en forma de subvención, pola Delegación Provincial del Frente de Juventudes (1600 pesetas), Concello de Forcarei (1600), COSA (1000) e Hermandad Local de Labradores y Ganaderos (1000).

Censura de prensa.

Aínda que para grande parte da poboación o Ministerio de Información e Turismo estea asociado á construción de paradores ou ao slogan de “España es diferente”, a función máis importante que tivo foi a de ser un verdadeiro ministerio de propaganda. Unha das súas funcións era a recollida de información sobre as opinións da poboación; a finalidade era un enfoque máis preciso da política propagandística do réxime e proporcionar orientación para exercer un maior control a través da “información” facilitada por os medios e outros canais. Esta recollida facíase a través de diferentes instancias, entre elas o Servicio Español de Auscultación de la Opinión Pública; estaba encadrado orixinalmente na Vicesecretaría de Educación Popular, adscrita á Secretaría General del Movimiento e transferida, no ano 1945, ao Ministerio de Educación Nacional. Coa creación do Ministerio de Información e Turismo (1951) intégrase na Dirección General de Prensa.

A censura de publicacións (libros, folletos, anuncios, cancións, películas...) tamén era da súa competencia, así como a da prensa e radio. En relación cos medios de comunicación, elaboraba unha especie de “argumentarios”, denominados Documenta, que se remitían aos xornais para ser utilizados como base da información que debían utilizar sobre determinados temas. Así, o 17 de novembro de 1952, lembrábase a “conveniencia y obligatoriedad de utilizar el DOCUMENTA 258” nas informacións relacionadas coa figura de José Antonio. Tamén lle comunicaban aos directores dos xornais o envío doutro DOCUMENTA sobre Isabel a Católica, con motivo da conmemoración da data na que sinalara no testamento a misión de España en África, 

se ocupará obligatoriamente de ello y destacará de modo general la acción que España ha llevado a cabo y realiza en la colonia de Guinea y Territorios de África Occidental. [...] debiendo destacarse muy preferentemente la labor y realizaciones prácticas de orden moral, cultural, social y económica en nuestras posesiones.

 No ano 1960 ordenábase, mediante o telegrama da Dirección Xeral de Prensa que ilustra este artigo, que non se falase de colonias e adiantábase ao considerado na actualidade como politicamente correcto ao referirse á poboación daqueles territorios.

Non só se prohibían ou mutilaban libros, obras de teatro e cine ou discos; tamén se facía, segundo a conveniencia política do momento, cos anuncios dos libros autorizados. O 10 de novembro de 1952 prohibíase calquera anuncio do libro “Problemas Constitucionales de España” do Duque de Maura “procurando la mayor exactitud y la mayor discreción en lo indicado”. Outras veces sancionábase a xornalistas con suspensión da actividade periodística.

Os xornais debían someter as galeradas a censura previa, feito que tivo a oposición irredutible de José María Castroviejo, director do falanxista El Pueblo Gallego; foron soados os enfrontamentos entre Castroviejo e o subdelegado en Vigo, tamén pola postura contraria de Castroviejo á prohibición do galego. Era obrigatorio someter ao xuízo do subdelegado do ministerio en Vigo calquera tema a tratar nos xornais, deste modo 

previo cambio de impresiones pueden amoldarse a la necesidad actual comentarios que de otro modo pueden ser objeto de sanción por el mero hecho de publicarlos sin consulta previa (Comunicación ao director da revista sindical SÁBADO, 5 de abril de 1952.)

A censura determinaba temas prohibidos: un telegrama da superioridade, datado o 28 de maio de 1960, prohibía todo comentario ou información sobre a cesión do palacio de Montjuich á cidade de Barcelona; outro telegrama do director xeral de prensa (1-4-1959) ordena 

Tome buena nota para en lo sucesivo no autorizar la palabra Cuelgamuros referida al monumento del Valle de los Caídos que se designará siempre ya con el Valle de los Caídos o Santa Cruz del Valle de los Caídos.

Nalgún caso custa traballo saber as motivacións dalgúns mandatos; por exemplo, o 1 de decembro de 1952, o delegado, Julián Álvarez Villar, traslada aos directores dos xornais vigueses instrucións da Dirección Xeral de Prensa para 

indicarle que está totalmente prohibido publicar anuncio de granjas que vendan por mil pesetas doce gallinas y ofrecen renta mensual treinta huevos o equivalente sesenta pesetas. Deberán poner en conocimiento de la Subdelegación cualquier anuncio de granja avícola [subliñado no orixinal] que pretenda anunciarse sin conocimiento de la Dirección General de Prensa o Delegaciones.

 Tamén indicaba que os comentarios do partido internacional entre España e Arxentina “deben orientarse con el máximo respeto y simpatía a los jugadores argentinos, su país y el partido en general”. Neste caso, as boas relacións co réxime peronista arxentino parecen xustificar o mandato.

Outras prohibicións tiñan carácter máis local, como a de tratar o tema dos tranvías ou da vivenda, que eran obxecto de críticas polas súas deficiencias na cidade de Vigo; tamén calquera comentario sobre o “hongo”. Neste caso, no ano 1952, houbo un episodio de contrabando de estreptomicina, presuntamente efectuado por un xornalista encargado da información portuaria. Ao parecer adquiría o antibiótico (o “hongo”) a bordo de barcos co pretexto de necesidades médicas duns familiares; dada a repercusión acadada na cidade, determinouse prohibir calquera alusión ao tema.

O mundo do fútbol tampouco está exento destas orientacións; o 28 de marzo de 1952, o Director Xeral faise eco dunha petición da Federación Nacional de Fútbol para que “se omitan en lo posible” unha serie de cuestións: a) Declaracións de xogadores ou directivos que supoñan menosprezo ou axuizamento despectivo do labor dos árbitros (exceptúase a crítica obxectiva feita polos cronistas). B) Novas que supoñan menosprezo cara os organismos da Federación. C)Notas ou comentarios sobre intentos de suborno e D)

En general, cuanto no se ciña a la más concreta información huyéndose siempre del sensacionalismo infundado y de la difusión de noticias que puedan servir determinadas tendencias disgregadoras de la unidad futbolística y menosprecio a la suprema autoridad federativa. 

En fin, unidade e xerarquía ata no fútbol.

Tamén se procura aminorar as influencias estranxeiras. Diante da publicación dunha foto da raíña Isabel II de Inglaterra, con detalles de como se obtivera, comentarios sobre os vestidos e as súas dotes persoais, considérase que a información era obra da oficina de prensa dunha embaixada polo que había que coidar 

no se introduzcan en nuestros periódicos propagandas extranjeras sobre costumbres, personas y hechos que sirvan solamente para difundir esa propaganda. No hay inconveniente en dar alguna fotografía y alguna información sobre tales costumbres o personas, pero hay que tener cuidado con lo que se publica, para que la atención de nuestros lectores no se aparte de los grandes temas nacionales y se vaya por otros caminos.

Hai un caso que se relaciona cun grave suceso ocorrido na praia da Concha o 19 de agosto de 1957. Ese día o barco Azor, no que viaxaba Franco, abordou a motora Santa Cruz, que efectuaba a comunicación entre o porto donostiarra e a illa de Santa Clara, causando cinco mortes; unha delas, Manuela Rozado Barciela, de 20 anos, era pontevedresa. O feito só foi tratado, de modo pouco destacado, pola prensa local que titulaba, en páxinas interiores, “Accidente marítimo en la bahía de la Concha” e destacaba o heroico comportamento da tripulación do Azor. No resto da prensa non se daba ningunha nova do sucedido. Todos os xornais españois, tamén os de Vigo, recibiran o 20 dese mes o seguinte telegrama: “No autorice difusión noticia accidente marítimo entre Azor y una barca de pesca ocurrido en la bahía de San Sebastián”. E así foi como quedaron ocultas esas cinco mortes ata que, fai relativamente pouco tempo, algúns xornais vascos fixéronse eco do sucedido.

Fonte: Arquivo Histórico Provincial de Pontevedra /Delegación Local do Ministerio de Información e Turismo de Vigo. Galiciana Arquivo Dixital de Galicia.

Falanxistas destacados: Jorge Luís Mondina Docet.

Jorge Luís Mondina Docet foi un dos falanxistas máis significados da provincia. Naceu en Vigo o 21 de abril de 1910. Foi membro da xunta directiva do Tiro Nacional de España, na que coincidiu con algunhas persoas que tamén destacarían nese partido político. Ingresou na Falanxe no ano 1934.

Nese ano, con motivo dos sucesos revolucionarios de outubro, Mondina foi un dos falanxistas vigueses que se presentou voluntario para auxiliar as autoridades e prestou servizo como condutor de vehículos das forzas da orde. Tamén participou “colaborando personalmente en la represión de los que alteraban el orden público”. Entre os servizos prestados destaca a colaboración coa policía para deter o comité de folga ferroviario na estación de Vigo; por estes feitos e outros prestados na represión da folga recibiu unha felicitación e un premio de 1.500 pesetas de mans do gobernador.

No ano 1935 actúa como escolta de Daniel Buhigas, que fora nomeado no mes de maio xefe provincial da Falanxe, 

acatando sus órdenes para imponer la necesaria disciplina a los afiliados que secundaban la actitud de resistencia adoptada por las jerarquías relevadas. 

Eran as liortas internas tan presentes na vida da Falanxe pontevedresa. Mondina encárgase de organizar a distribución de “Arriba”, semanario da organización; recolle subscricións e tamén o vende polas rúas. Era unha tarefa comprometida pois eran habituais os altercados entre falanxistas e militantes de esquerdas a conta da venda do semanario e podían rematar a tiros.

O 8 de xullo de 1935, a Audiencia Provincial entende nunha causa instruída polo xulgado de Vigo contra 37 mozos e 3 mozas pertencentes a Falange Española que foron sorprendidos, na noite do 13 de xuño, reunidos sen autorización e con tenencia ilícita de armas (revólveres, pistolas e outras). Condenaron a cada un, Mondina entre eles, a 2 meses e un día de cárcere. Mondina e os seus camaradas ingresan na prisión de Vigo. Durante a estancia en prisión, Mondina colabora con Buhigas (tamén preso) organizando os falanxistas detidos. Logran manter contacto co exterior e obteñen imaxes fotográficas no interior do cárcere.

Buhigas noméao xefe do Servicio de Información, cargo que ocupará ata o 20 de xullo de 1936. Durante o ano 1935, como xefe deste servizo, 

previno y reprimió contundentemente todos los intentos de la potente organización marxista encaminados a sabotear la llegada y venta pública del semanario “Arriba”, organizando al mismo tiempo el fichero de los más destacados elementos marxistas y controlando la mayoría de sus actividades.

 Sae do cárcere o 11 de agosto; xa en liberdade sería detido varias veces pola venda de Arriba.

O 7 de febreiro de 1936 tivo lugar un suceso de gravidade na cidade de Vigo: un grupo de anarcosindicalistas asalta o local de Falanxe, no que estaban reunidos varios militantes. Prodúcese un tiroteo, que continúa nas rúas próximas. O resultado foron varios feridos e dous mortos. Os falecidos foron o obreiro de Barreras Robustiano¹ Figueiras Villar e o falanxista Luis Collazo. Nos sucesos, Mondina tivo un papel destacado pois enfrontouse ao xefe do grupo asaltante, Luís Quintas, apoderándose da súa pistola. Cando acompañaba o camarada ferido Carlos Garabal 

disparó contra el anarco-sindicalista Luís Figueiras Villar, cuando este se disponía a disparar sobre estos camaradas, causándole la muerte. 

Así consta no expediente de recompensas aínda que nalgunha publicación aparece Luis Quintas como autor involuntario da morte do seu compañeiro. A policía detén a Mondina cando se atopaba no Cuarto de Socorro acompañando os seus camaradas feridos; ingresa no cárcere. Foi procesado, como presunto autor dun homicidio e de lesións, no sumario 37/1936 instruído polo xulgado de instrución número 1 da cidade. Puxérono en liberdade o día 10 pero volve ser detido pola Garda Civil ao día seguinte. Coa amnistía do 4 de marzo pasa a prisión atenuada no domicilio de seu pai.

Con motivo destes sucesos, o 10 de febreiro foi proposto para concederlle a Palma de Plata, en unión do xefe local Felipe Bárcenas de Castro, en expediente instruído polo xefe provincial e Conselleiro Nacional Buhigas. Chegan novas da concesión efectuada polo xefe nacional José Antonio Primo de Rivera. Esta concesión resulta un tanto enigmática pois o seu nome non aparece na relación oficial no Boletín del Movimiento (Bárcenas aparece) e tampouco figura nos actos encomendados a falanxistas coa Palma de Plata, como son as gardas de honra nas exequias do fundador. Tampouco o cita o xornal El Progreso (10-4-1942) na relación de Palmas concedidas por José Antonio.

Pola contra, son frecuentes as mencións da concesión a Mondina na prensa galega. O xornal falanxista El Pueblo Gallego (7-2-1937) publicou un “Cuadro de Honor” cos camaradas “que tuvieron la honra de defender el local de la Falange” no que aparecen: Luís Collazo Campos (falecido), Felipe Bárcenas de Castro e Luis Mondina Docet, os tres con Palma de Plata; Enrique Cameselle, Constantino Cea, Carlos Garabal (feridos), con Aspa vermella e branca; Ramón Arias, Antonio Alfonso, Sandalio Míguez, Arturo Domínguez, Melchor Herrero e Ramón Mondina, con Aspa branca.

O 20 de xullo de 1936 preséntase ás autoridades golpistas 

Al iniciarse el Movimiento Nacional facilitó a las Autoridades Militares los necesarios antecedentes para la represión de los revolucionarios en la ciudad de Vigo y sus alrededores.

 Como pode apreciarse, a información recollida polo servizo de información falanxista foi de moita utilidade á hora de confeccionar os listados das persoas que serían vítimas da represión; de feito, estas achegas eran o máis estimado polos militares da colaboración falanxista.

Pero a actuación de Mondina non se limitou a achegar información; organiza unha Bandeira de 1ª Liña e dúas de 2ª, que usan como cuartel o edificio incautado da Casa do Pobo viguesa. Á fronte das milicias falanxistas efectúa servizos de orde pública, gardas exteriores nos cárceres e campos de concentración e instrución militar dos afiliados. Debemos facer notar que este labor efectuouno estando ferido, xa que o 25 de xullo resultou con feridas de carácter menos grave ao ser agredido con armas de fogo “cuando efectuaba servicio de exploración de la columna de castigo que salió para liberar Tuy”. Nalgunha documentación aparece como lugar dos feitos Lavadores pero o propio Mondina, nunha entrevista, afirma que foi no Porriño.

A súa actuación nesas datas como xefe de milicias leva a que o xornal A Nosa Terra, en Bos Aires, inclúao nunha relación, encabezada por Víctor Lis, titulada “Asesinos”, nela figura “Jorge Mondina, borracho de Vigo”.

O 14 de setembro, na reorganización da JONS de Vigo, ocupa o cargo de xefe de milicias, posto que desempeña ata o 15 de decembro; nesta data incorpórase ao 6º Batallón de Infantería Mérida 35, que sae para a fronte de batalla. Pola súa actuación na guerra recibe a Medalla de la Campaña, dúas cruces vermellas do mérito militar e dúas cruces de guerra. Sufriu un expediente xudicial militar por contraer débedas (1546/37) no que lle impuxeron un correctivo.

A participación de Mondina en tarefas de información finalizada a guerra debeu ser relevante pois , en 1941, 

Al ser disuelta la Brigada de Información de la Dirección General de Seguridad, fué felicitado por el Exmo señor Director General quien le hizo presente su satisfacción por los excelentes servicios que durante su permanencia en la misma ha prestado.

Ocupou diversos postos na estrutura do Movimiento: Subxefe Provincial do Movimiento en Ourense, Secretario Provincial do Movimiento en Pontevedra, Delegado Provincial das “Falanges del Mar” (1949), Delegado Provincial de Información e Investigación (1950), entre outros. “Camisa Vieja” e membro da “Vieja Guardia”.

Foto: Falanxistas detidos en Vigo.

1Nalgúns lugares aparece como Luis.

Incautación de sociedades pontevedresas (e 6): Lérez.

Non todas as sociedades do rural pontevedrés contaban con bens de seu; as que tiñan propiedades soían ser as de agricultores pero algunhas tampouco contaban con local propio e tíñano alugado. A parroquia de Lérez, cunha vida asociativa moi intensa, era a que tiña máis locais pois contaba co da Sociedade de Agricultores, o de “Juventud Lerezana” e o da Caixa Rural. Os tres foron obxecto do proceso de incautación, se ben o da Caixa Rural tivo unhas características especiais ao estar hipotecada por unha débeda. Das tres entidade lerezás temos escrito noutras ocasións: Caixa Rural, “JuventudLerezana” e Sociedade de Agricultores. Da Caixa aínda se conserva o edificio (na actualidade de propiedade privada), no caso da “Juventud Lerezana” aproveitouse o solar para construír o novo edificio da Casa da Cultura, de propiedade comunal, e o da Sociedade de Agricultores foi derrubado fai anos. Cando  incautaron este último describíano como 

casa de planta baja en el lugar de Piedra Picada, parroquia de Lérez. Superficie 50 metros cuadrados. Linderos: Frente, carretera; derecha, izquierda y fondo, terreno propio. Valor 1750 pesetas. Imponible 36 pts. Folio 5616 del Registro Fiscal (Delegación de Facenda,15 de marzo de 1937).

En realidade, a casa tiña 80,52 metros cadrados de superficie, cun terreo de 32 metros cadrados, e fachada á estrada de Santiago. No ano 1963, na tan citada inspección de Facenda, indican que

En el solar, ya que no hay indicios de edificio alguno, se ha hecho una excavación que da acceso a una boca de túnel del f.c. desviación Pontevedra- Coruña; quedando un pequeño trozo de 2 m de fachada por 4 de fondo que ofrece duda, si se trata de sobrante de vía pública o si pertenece al solar que fué de la Sdad, aunque lo lógico es considerarlo sobrante porque la expropiación no distingue propietarios privados.

Nese ano (1963) arquívase o expediente “por inexistencia de bienes”.

Rematamos esta serie de traballos sobre a incautación de sociedades pontevedresas, copiando un escrito que o delegado de orde pública emite con destino á comisión depuradora (4-8-1937)

Existió una sociedad denominada Sociedad de Agricultores de Bora, en cuanto a su actuación política existían dentro de sus asociados distintas tendencias prevaleciendo la derechista. En la de Tomeza existió en un principio una sociedad y, por discrepancia de ideales políticos, varios socios se separaron de ella fundando otra denominada “Agricultores y Obreros de Tomeza”, ésta era de carácter extremista, su actuación política con tendencia a la incorporación al Socorro Rojo Internacional. En la parroquia de Marcón, como en la anterior, también existió una sola sociedad separándose varios de los elementos de ella y se creó una nueva entidad denominándose “Sociedad de Agricultores y Obreros de Marcón”, antes de las elecciones se fusionaron las dos en esta última, su tendencia y acción política debe de hacerse extensiva por depender todas de la misma comarcal. Respecto a la parroquia de Lérez existía la llamada Agricultores de Lérez, de tendencia izquierdista, con la misma actuación política que las anteriores, cuenta también como bienes con un local social, y por último, en la parroquia de Salcedo, existen dos sociedades, una de ellas denominada Sociedad Antimarxista de Agricultores propietarios de Salcedo, creada en el año 1933, con tendencia derechista. Actualmente funciona esta sociedad. La otra que había se denominaba “Sociedad de Agricultores de Salcedo”, de carácter comunista, su actuación política era de apoyo con el Socorro Rojo. Posee como bienes el local social.

Como vemos, esqueceuse da sociedade de agricultores de Mourente, pero é un bo resume da consideración que as autoridades golpistas tiñan sobre estas entidades.

Foto: Juventud Lerezana.

Incautación de sociedades pontevedresas (5): Agricultores e obreiros de Tomeza.

 

A Sociedade de agricultores de Tomeza fundouse oficialmente o 11 de xuño de 1897. Como o resto das sociedades agrarias, desde o primeiro momento recibiu críticas dos sectores máis conservadores e dos eclesiásticos. En 1920, no Correo de Galicia, órgano das colectividades galegas na Arxentina, un tal José Rey Ares, criticaba a petición dunha bandeira que os agricultores de Tomeza fixeran aos seus veciños emigrados en Bos Aires:

Todavía no se han dado cuenta nuestros agricultores que dichas sociedades han sido fundadas por cuatro “vivos” con fines electorales para armar “bochinches” en días de elecciones y hacer presión sobre la libertad de voto (se han dado casos bochornosos). ¿Si estas sociedades no reportan utilidad a la agricultura ni a los agricultores, para qué demonios sirven? La de agricultores de Tomeza tiene, casi, veinte años de existencia ¿y aún no cuenta con fondos para hacer, de su peculio propio, una risueña o triste bandera? ¡Es triste y vergonzoso! ¡Estámosche frescos!...¡ Ay Manuela, probe de min, pra nada serve ela! (29-8-1920).

A pesar das críticas, os fillos de Tomeza naquela cidade envían unha bandeira na que estaban bordados os atributos da agricultura; a confección importou a cantidade de 350 pesos arxentinos.

A sociedade sufriu varias clausuras, unha delas foi a ditada polo gobernador civil con motivo da folga agrícola de 1922.

As liortas entre distintas faccións políticas determinaron unha fractura na sociedade; a entidade integrouse na federación formada polas sociedades disidentes da Comarcal Agraria. Estes problemas foron aproveitados pola prensa dereitista e católica. En El Ideal Gallego escriben:

Es curioso ver como las sociedades de la Comarcal que integraban un fuerte bloque, cuando se las quiso llevar al comunismo, inmediatamente reaccionaron originando esta disidencia que está adquiriendo importantes proporciones; y es que al campesino gallego, de muy buen sentido y sobre todo práctico, no le pueden convencer ni halagar las teorías comunistas.

A consecuencia desta integración, ao igual que noutras sociedades, foi a división da entidade.

Na relación de expedientes de responsabilidades políticas procedentes de entidades marxistas, figura, co número 28, a sociedade Agricultores y Obreros de Tomeza. Incautáronlle unha casa de planta baixa duns 66 metros cadrados de superficie, cun fondo de terreo propio duns 30 metros cadrados, no lugar de Lusquiños. Estes bens intégranse na Delegación Nacional de Sindicatos por unha disposición do 12 de agosto de 1944 e rexístranse no ano seguinte (Tomo 398, libro 133, folio 57v. e finca 9873). No ano 1967, a organización sindical véndea á Hermandad Sindical de Labradores y Ganaderos por un prezo de 5.000 pesetas. Tratábase dun terreo de 149,16 metros cadrados en dúas parcelas triangulares e unha casa de planta baixa.

Un borrador manuscrito elaborado pola inspección de Facenda describe a situación dos bens:

Está sin techo, sin puertas ni ventanas, cayó un trozo del techo lateral izquierdo donde parte el tejado, es de piedra, con huecos para 6 ventanas y una puerta. En su interior, y a su abrigo trabajan en usos canteros labrando la piedra de sus contratas, en el terreno anejo ha hecho algunos cultivos la Maestra.